Siglir tar il cuntegn

Header

audio
80 onns Fundaziun Chesa Planta Samedan
Or da Marella dals 11.06.2023. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 39 minutas 57 Secundas.
cuntegn

80 onns Fundaziun de Planta Famiglias, stgazzis ed ina lunga istorgia

Ella è archiv, center cultural, chasa d’abitar e biblioteca. Ella è ina da las pli bellas chasas patrizianas en Engiadina, dominescha il Plazzet a Samedan. Questa stad festivescha la Fundaziun Chesa Planta ses 80avel giubileum cun in vast program d'anniversari.

La Chesa Planta era vegnida fabritgada l'onn 1593 da la famiglia von Salis. Dal 1760 era ella lura vegnida engrondida en ina chasa dubla. Dal 1817 è la chasa vegnida en possess da la famiglia Samedrina von Planta, ch'ha era dà il num Chesa Planta a l'edifizi. Dapi il 1943 è la chasa patriziana ina Fundaziun cun la finamira da mantegnair e sustegnair la cultura e la lingua rumantscha. Oz cuntegna la chasa imposanta amez Samedan l'archiv cultural da l'Engiadin'Ota (enfin la fin da l'onn), in museum d'abitar, ina biblioteca cun ina da las pli preziusas e pli grondas collecziuns da manuscrits e cudeschs en lingua rumantscha e localitads per occurrenzas culturalas.

Da la chasa d'abitar a la chasa da cultura

La famiglia von Salis aveva construì la chasa sco chasa da purs nobla e vivì en quella. 200 onns pli tard ha ella midà possess e la nova possessura, la famiglia von Planta, l'ha numnada Chesa Planta. Durant il 20avel tschientaner è la chasa vegnida transferida dad ina chasa d'abitar en ina fundaziun. Motiv: mancanza d'ertavels.

Elisabeth von Planta mit ihren Nichten Marie Bertha von Planta, Nina Magdalena von Gugelberg und Anna Elisabeth Vischer.
Legenda: Las trais fundaturas Elisabeth von Planta cun sias nezzas Marie Bertha von Planta, Nina Magdalena von Gugelberg ed Anna Elisabeth Lily Vischer. Fundaziun Chesa Planta

En il center steva Elisabeth von Planta, maridada cun Rudolf von Planta, ch'ha ertà la Chesa Planta dal 1903. Las stads han els passentà a Samedan, il rest da l'onn en l'Italia, a Cuira u a Turitg. Ertavels n'han els betg gì, lur trais uffants èn tuts morts cun dus onns. Suenter la mort da Rudolf decida ella perquai dad ertar la Chesa Planta a sias trais nezzas, ch'han mintgamai passentà las vacanzas tar lur tanta en Engiadina.

Da las trais soras Marie, Nina e Lily na po dentant nagina sa metter avant da viver en la Chesa Planta, vender na vulan ellas la chasa dentant era betg. Ellas sa sentan colliadas cun la Chesa Planta ed era cun la cultura e lingua rumantscha. Perquai decidan ellas da fundar ina fundaziun ch'ha la finamira da mantegnair e sustegnair la cultura e la lingua rumantscha. Dal 1943 vegn quella fundaziun fundada. Oz è Chasper Pult president da quella.

Chasper Pult
Legenda: Chasper Pult chala la fin da quest onn sco president da la fundaziun. Tgi che vegn a succeder el, na vul el betg anc tradir. RTR

L'inauguraziun sa retardescha

L'onn 1943 munta per la Chesa Planta in nov cumenzament. Igl era dentant in cumenzament fulminant. L'october 1943 èn numnadamain sgulads aviuns americans sur la vischnanca da Samedan ed han bittà giu bumbas. Ina è explodida sin la plazza davant la Chesa Planta ed ha chaschunà donns pli gronds.

Chesa Planta mit Krater auf dem Platz, verursacht durch eine  fehlgeleitete Bombe 1943
Legenda: Ina bumba è detunada dal 1943 sin la plazza da la Chesa Planta ed ha donnegià fermamain l'edifizi. Fundaziun de Planta

Las bumbas eran previsas per destruir ina fabrica d'aviuns en Germania, la vista era dentant nauscha ed uschia han ellas tutgà Samedan. Cun pajaments da reparaziun americans èn ils donns vegnids cumadads e la Chesa Planta ha pudì vegnir inaugurada dal 1946 cun ina gronda festa. La Samedrina Baldina Cantieni Kobi sa regorda anc vi da quels muments. Tranter auter aveva Jon Pult tegnì in pled da bainvegni. El era l'emprim bibliotecari da la Fundaziun de Planta.

Dadens las miraglias istoricas

Passa 40 localitads ha la Chesa Planta, stanzas, stivas, sulers e stgalas da crappa. Ina part dad ellas èn accessiblas al public. Il museum d'abitar permetta a visitadras e visitaders da dar in sguard retrospectiv en la vita signurila da l’Engiadina e resplenda il stil da vita aristocratica europeica che ha durà plirs tschientaners. Uschia descriva la Chesa Planta il museum sin sia pagina d'internet. En la part museala da la chasa sa chatta mobiglia originala, per part restaurada. Mobiglia sco era objects che vegnivan pli probabel nizzegiads da la signuria da quel temp.

In ch'enconuscha bain las stanzas è Ottavio Clavuot. El è creschì si vis-à-vis da la Chesa Planta ed ha manà blers onns visitadras e visitaders tras la chasa.

Ottavio Clavuot.
Legenda: Il Samedrin Ottavio Clavuot enconuscha bain l'istorgia da la Chesa Planta . RTR

L'um da 75 onns ha bleras regurdientschas en connex cun la Chesa Planta. Saja quai vi da las visitas da las trais soras von Planta a Samedan, ma er grazia a sia gronda savida davart l'istorgia da la famiglia e la chasa. Ottavio Clavuot ha era lavurà sco bibliotecari en la Chesa Planta e sco tal ha el inventarisà ina part da la correspundenza dals Plantas per il «Familienverband der von Planta». La biblioteca sezza che sa basa sin la biblioteca privata da las famiglias von Salis e von Planta cuntegna curunas plainas cun cudeschs, per gronda part en lingua latina, paucs en rumantsch, talian e tudestg.

La vita dad oz

Ozendi porscha la Chesa Planta in vast program cultural durant la stad. La manadra Martina Shuler-Fluor ha la clera finamira che la chasa saja IL center da cumpetenza per lingua e cultura rumantscha en Engiadin'Ota. Render attent vul ella sin quai cun numerusas occurrenzas per rumantschas e rumantschs, ma er per giasts.

Martina Shuler-Fluor
Legenda: Dapi il 2020 è Martina Shuler-Fluor responsabla per il program da cultura e lingua en Chesa Planta a Samedan. Mayk Wendt

Questa stad vegn mussada in'exposiziun d'egliers, pli tard ina davart la lingua rumantscha: «putèr - a global language». I dat divers concerts ed ina guida teatralica da notg tras chasa.

Brillenausstellung mit ausgefallener Brille von Elton John.
Legenda: L'exposiziun actuala cuntegna tranter auter er egliers da prominents sco Martin Candinas u er Elton John. RTR

In segund giubileum en chasa vegn festegià quest onn dals 10-21 da fanadur. Lura han lieu per la 50avla giada ils curs da rumantsch puter.

La gronda festa da giubileum da la Fundaziun de Planta Samedan, è ils 15 da fanadur 2023.

RTR Marella 09:00

Artitgels legids il pli savens