Naschì è Tumasch Dolf ils 31 da fanadur 1889 a Maton. Cun ses vitg natal ha el mantegnì in stretg contact fin a sia mort ils 3 d'october 1963. En emprima lingia è Tumasch Dolf stà magister. El ha instruì scola primara e secundara a Donat, Ziràn e Tumain. Malgrà ch'el aveva aquistà il diplom da musicist è el restà fidaivel a la scola populara.
Tumasch Dolf e la musica
60 onns suenter sia mort è Tumasch Dolf cunzunt anc enconuschent per sias cumposiziuns en in stil che regorda a la chanzun populara. En mintga regiun rumantscha datti tgunsch ina chanzun da Dolf che ha bunamain in tschert status da cult. Per mo numnar intginas da sias cumposiziuns: «Il cumün in silenzi», «Giaveischs d’unfants», «Allas steilas», «Egl jester», «La canzun dil bau», ubain er il gieu musical «La stiva da filar».
Cumponer modern na sai jau betg, quai na faschess era nagin senn per noss pievel.
Gia sco giuven magister en Val Schons cumenza el a rimnar e nudar chanzuns popularas rumantschas. L’emprim fa el quai ord agen impuls, pli tard sin incumbensa da Caspar Decurtins (e sia Crestomazia), ubain sin incumbensa da la Societad Svizra per las tradiziuns popularas. Enfin lura vegnivan quellas chanzuns cunzunt dadas enavant sco tradiziun orala, e sco Tumasch Dolf scriva pli tard: «Nus avain rimnà quai ch’è stà pussaivel da survegnir. Igl era propi l’ultima ura, anc intgins onns e la chanzun populara e la paraula eran persas».
Tumasch Dolf ed il rumantsch
Tar divers muments impurtants per la promoziun dal rumantsch è Tumasch Dolf da la partida: el è cuniniziant, confundatur e president da l’Uniun rumantscha da Schons (1914), confundatur da la Lia Rumantscha (1919) e confundatur da la Renania (1920). Il 1935 chatt’ins er el sco actuar da la radunanza per l’unificaziun dal «sursilvan da predi» e «sursilvan da messa».
Mo la lingua è per Tumasch Dolf cunzunt in’ulteriur med d’expressiun. A partir dal 1916 scriva el adina puspè raquints per publicaziuns sco per exempel per «Il dun da Nadal». El scriva regurdientschas da si’uffanza, ubain raquints inventads ch’han dentant savens in connex cun la Val Schons.
Jau na schess betg ch’el saja stà novellist – Tumasch Dolf era in raquintader.
En Val Schons, sco scolar primar e secundar, n’emprenda Tumasch Dolf betg da scriver rumantsch. Igl è pir al Seminari da scolasts a Cuira (1904-1908) ch’el ha sias emprimas lecziuns da rumantsch (sursilvan). Uschia scriva Tumasch Dolf ditg mo sursilvan e na sustegn (viaden en ils onns 40) l’emprim era betg il moviment che vul crear ina lingua scritta sutsilvana. Ma el sa lascha persvader e cumenza lura a scriver en sutsilvan.
La chasa paterna a Maton
Amez il vitg da Maton sa chatta la chasa nua che Tumasch Dolf è naschì, creschì si e nua ch’el passentava sias vacanzas da stad cun la famiglia. Questa chasa duai ussa daventar in center da cumpetenza deditgà al chant rumantsch: in lieu nua ch’ins po chattar notas da cumponists rumantschs, nua ch’ins po emprender d’enconuscher Tumasch Dolf e ses figl Benedetg ed er in lieu per curs ubain emprovas da chant. Per finanziar tut quai, duai ina part da la chasa era vegnir transfurmada en chombras da giasts, quai en collavuraziun cun la fundaziun Ferien in Baudenkmal.
Per il mument svidan las ertavlas la chasa e la fundaziun è vi da surlavurar ed adattar ils plans. Bleras ideas e la buna veglia sajan avant maun, dentant schebain i vegnia la finala ad esser pussaivel da finanziar quest project, quai vegnia sulettamain il futur a mussar.
Per nus èsi interessant da vegnir a savair anc bler dapli da questa famiglia Dolf, quai cun leger brevs ubain guardar atras cudeschs.
Anc 2-3 onns ans dain nus per realisar quest project.
Tumasch Dolf en emissiuns da RTR:
Telesguard:
Marella:
Noss chors:
