Ina radunanza da delegads redimensiunada, in parlament rumantsch ubain ina radunanza cun delegads be ord las uniuns territorialas - quai èn las propostas ch'èn sin maisa.
Las trais propostas vegnan preschentadas als delegads a chaschun da la radunanza als 29 d'cotober.
Els han lura la pussaivladad da sa decider per ina da quellas, da tschertgar in cumpromiss da tuttas trais ubain da decider ch'i resta tut sco fin qua.
Tuttas trais rinforzassan las uniuns territorialas. Er ils Rumantschs e las Rumantschas en la diaspora (Rumantschas e Rumantschs che vivan ordaifer il territori tradiziunal rumantsch) survegnissan dapli pussanza. Ma i dat er inqual differenza.
Radunanza da delegads redimensiunada
Quai è la proposta che la suprastanza da la Lia Rumantscha preferiss. Ella preveda:
- be pli 32 enstagl da 65 delegads
- nagins delegads da la Agentura da novitads (ANR) rumantscha e nagins dal Cussegl grond
- il temp d'uffizi dals delegads vegniss limità sin trais periodas a trais onns
La radunanza da delegads redimensiunada fiss la pli sumeglianta a la situaziun actuala. Tenor l'expert per dumondas da democrazia Andreas Glaser è positiv vi da questa varianta che: las medias cun la ANR n'èn betg pli represchentadas sco er la gruppa dal Cussegl grond perquai che quella n'ha nagina structura u furma giuridica.
Sco dischavantatg numna Glaser il fatg ch'ils Rumantschs e las Rumantschas èn represchentadas be tras las uniuns territorialas e tematicas. El avess preferì ina basa pli lada. A la dieta dal zercladur saja dentant vegnì da pliras varts il maini che las uniuns territorialas sajan datiers avunda al pievel rumantsch, uschia Andreas Glaser.
Parlament rumantsch
In parlament rumantsch fiss la pli gronda midada structurala.
- be pli 16 parlamentaris enstagl da 65 delegads
- trais fin quatter sessiuns ad onn enstagl d'ina fin duas radunanzas
- nagins represchentants da l'ANR e dal Cussegl grond
- il temp d'uffizi dals delegads vegniss limità sin trais periodas a trais onns
Cun dapli discussiuns e sessiuns publicas fiss il parlament tenor Andreas Glaser l'instrument il pli democratic da las trais variantas. Il pievel rumantsch savessi uschia propi, tgi che represchentass el, manegia l'expert. Quai na saja tar la radunanza da delegads betg adina il cas. Plinavant fiss il parlament er pli attractiv che la radunanza che haja savens il tif d'esser plitost lungurusa ed in ritual che sa repetia mintga giada.
Il pli grond e probabel decisiv crap da stgarpitsch per la varianta parlament vesa il professer da l'universitad da Turitg en il fatg ch'il parlament duvrass pli segir ina lescha dal chantun. Quai per il motiv che la Lia Rumantscha stuess en cas d'ina decisiun en favur dil parlament probabel midar dal dretg privat el dretg public. Glaser dubita dentant ch'il chantun fiss d'accord cun la repartiziun dals represchentants proponida.
Proposta da la Pro Idioms - delegads principalmain da las uniuns territorialas
Ils delegads derivassan principalmain or da las regiuns da tschep dal rumantsch.
- 39 enstagl da 65 delegads
- uniuns tematicas sco la Giuventetgna Rumantscha u la Societad Retorumantscha vegnissen integradas en las uniuns territorialas (Engiadina/Val Müstair, Surses/Sutselva e Surselva)
- cifras da represchentants sa basan sin la dumbraziun dal pievel da l'onn 2000
L'expert è dal maini che questa proposta saja bain la pli extrema, haja dentant in tschert scharm. La basa per il dumber da represchentants prendia ella numnadamain or da las cifras che correspundian pli u main als abitants da las differentas regiuns.
In dischavantatg vesa Andreas Glaser p. ex. en il dumber da represchentants da la diaspora (Rumantschas e Rumantschs che vivan ordaifer il territori tradiziunal rumantsch). Quels fissan tenor Glaser cun be 15% u sis persunas represchentads memia flaivel. In ulteriur dischavantatg vesa il professer da dretg en il fatg che las uniuns tematicas n'avessan nagins delegads pli. Tenor el èn blers commembers da questas uniuns da l'avis ch'i na chattian betg in plaz en las uniuns territorialas, sco proponì da la Pro Idioms.
RR actualitad 12:00