20 onns (1996-2016) han ils Tuatschins, e surtut la populaziun da Sedrun, stuì viver cun quest plazzal; cun caneras, pulvras e lavurers esters. Perquai avevan blers grondas resalvas a l’entschatta da las lavurs, mo quai è sa midà cun il temp.
Nagin'influenza negativa sin l'ambient
Cun quest grond plazzal quintavan ins ch’i dettia gronds donns vid la natira e la cuntrada. Ma quai na saja betg capità, concludan ils auturs dal studi. Ins haja bain stuì deponer material. Ina part da quel ha la vischnanca pudì nizzegiar e duvrà per construir in lai da far bogn, il lai da Claus. Quel è avert dapi il 2012. En tut èn 864'000 tonnas material vegnidas transportadas davent dal plazzal durant il temp da construcziun; 96% è vegnì transportà sin ils binaris.
Turissem ha profità dal center d'infurmaziun
Durant il temp dal plazzal da la Neat a Sedrun è il dumber da pernottaziuns restà stabil (2000 – 2015: ca. 240’000 – 250’000 pernottaziuns). In motiv èn las investiziuns massivas en las pendicularas. La hotellaria ha gì dapli giasts, surtut era pervia dal center d’infurmaziun da l’Alptransit – ca. 21’000 visitaders per onn. Il center ha generà ina svieuta d'almain 300’000 francs ad onn, ca. 1000 pernottaziuns a Sedrun e 6000-7000 giasts en ils restaurants locals.
Pervia dal plazzal da lavur è la vischnanca stada preschenta grondamain en las medias. Suenter il na a la Porta Alpina ha la vischnanca dentant stuì tschertgar novs projects da svilup, sco per ex. la colliaziun cun il territori da skis dad Andermatt.
Interpresas da construcziun han profità
Sper la gastronomia e la hotellaria han oravant tut las interpresas localas da construcziun profità. 2008 per ex. è il dumber dals emploiads en il sectur da construcziun creschì da ca. 200 sin passa 400 persunas. Durant il temp intensiv da las lavurs eran passa 600 persunas engaschadas sin il plazzal da la Neat, la gronda part persunas da l’exteriur.
Dapli entradas per la vischnanca
Pervia dal plazzal da la Neat ha la vischnanca gì pli bleras entradas da taglia. Las entradas da persunas natiralas èn creschidas da ca. 1.4 milliuns francs (1999) sin 2.7 milliuns francs (2010); las entradas da la taglia a la funtauna èn s’augmentadas da 300’000 sin 1.5 milliuns francs (2007).
Dapli entradas hai era dà dals tschains d’aua. Persuenter ha la vischnanca pudì investir surtut en l’infrastructura turistica, per ex. en il bogn da wellness ed en ils indrizs da far sport.
Lavurers esters empernaivels
Ils Tuatschins han resentì ils lavurers da construcziun sco empernaivels e gentils. Il contact cun la populaziun era bun. Dentant ha surtut il cader dal plazzal tschertgà il contact cun ils indigens, fertant ch’ils lavurers vivevan en containers a l’ur dal vitg e blers d'els gievan a chasa en il temp liber.
In grond mument en l'istorgia dal plazzal a Sedrun è stà 2010. Alura è il tunnel en la regiun ost tranter Sedrun e Faido vegni perfurà. A Sedrun han 2000 persunas vis quest grond eveniment. Dus onns pli tard, il 2012, èn tut ils commembers dal Cussegl federal vegnids a Sedrun per visitar il plazzal.
Reclamaziuns en connex cun il plazzal da la Neat n'hai dà bunamain naginas. La populaziun è vegnida infurmada regularmain.
Ed en futur?
Ils auturs dal studi dattan era in sguard en l’avegnir. Per restar attractiva per la populaziun, veglia la vischnanca Tujetsch sa concentrar sin ils svilup turistic, per ex. cun la colliaziun da skis Andermatt-Sedrun. Grazia al plazzal da la Neat haja la vischnanca gì entradas pli grondas durant intgins onns. Mo per profitar enavant e restar capabel da concurrer dovria sforzs communabels.
RR actualitad 07:00