Siglir tar il cuntegn

17.06.2025, 06:40 Ura «Tschugalatta e spieghel - Ciculata y udleies» da Nadia Rungger

Davart lingua e litteratura - In dialog ladino-sursilvan tranter la scriptura Nadia Rungger e l'autur Uolf Candrian.

Download
Nadia Rungger (*1998) è ina scriptura bilingua da la Val Gardena en Tirol dil Sid. L’onn 2020 è cumpari ses debut tudestg-ladin «Il fögl cun las soluziuns. Raquints e poesias» (Ediziun A. Weger) ch’è vegni premià tranter auter cun il Premi Irseer Pegasus da la Schwabenakademie 2024 e cun il premi da litteratura dal Südtiroler Künstlerbund 2024. Ella scriva prosa, poesia e teater, e moderescha l’emissiun da cultura «Nëidies» per il radio Rai Ladinia.

Uolf Candrian (*1992) è da Sagogn ed ha studegià analisa culturala, culturas popularas e scienza litterara rumantscha a las universitads da Turitg e Basilea. El ha presidià la GiuRu (Giuventetgna Rumantscha), ha lavurà tar la Mediaziun Culturala Svizra e per divers projects interculturals. Dapi il 2023 è el il promotur regiunal da la Lia Rumantscha en Surselva e s'engascha en la scena d'art e cultura dal chantun pluriling.


Tschugalatta e spieghel / Ciculata y udleies
U: Tschintschar romontsch cun enzatgi che tschontscha ladin ei sco da magliar ina tabla tschugalatta cun in tschadun.
Ei funcziunescha, mo caschuna egliadas curiosas sche ti fas quei duront seser en in café. Il survient ha capiu mia empustaziun, mo sedamonda daco ch’el ha capiu. Esser era quei gie buc in lungatg ch’el discuora, buca talian ni tudestg, mo era buca ladin. Ni forsa quei idiom ch’ins capescha buc? Fodom ni Col ni sco quei ha era adina num ch’ei tschontschan en quella val. Ils Ladins differenzieschan variantas ch’ins gnanc auda differenza. Tut tuna medem sco jester. Schon bunamein talian. Mo sco talian tuna quei ch’jeu tschontschel gie buc. Suenter in “grazia fetg” damonda il survient tuttina mei, danunder ch’jeu vegn. “Dil Grischun” ed al camerier daventa tut clar ed el damonda “Ulà?” sco sche quella damonda fuss aschi sempla da capir per in romontsch dil Grischun. Buc idea, “nua leu”.
N: Rujené ladin cun zachei che rejona rumantsch ie coche se sentì da cësa te n post, che n ne cunesciova dant nia. L ie familier, n sënt na ujinanza sterscia. Datrai iel ënghe coche jì amanonder tres l luech zënza udleies.
U: Senza udleies?
N: Zënza “spieghel”. Chël che ie daujin ie saurì da udëi, ma chël che ie dalonc devënta tëurbl. La contures se dà la man, o “il maun”, coche vo dijëis. Ulà fina pa na parola, ulà scumëncia pa la proscima? Ie provi a ti jì permez. Var per var capësci for de plu. L ie na marueia, pudëi rujené ladin cun zachei che respuend per rumantsch. L ie bel y nteressant, y ënghe mpurtant. L ie bel a se baraté ora, a mparé zeche de nuef, a rujené de realteies defrëntes, de nosc ntëurvia, de cultura y leteratura. Da uni cunversazion che é fat per ladin y rumantsch ei sentì che on zeche da se cunté, na gran curiosità y ueia de se mparé a cunëscer.

Dapli da «Impuls»