Sin via a la tschertga d'agl d'urs chatta Gisula Tscharner cun egliada scolada spert in auter stgazzi da la natira: por selvadi. Perquai che quel semaglia fermamain ad ervas normalas e quel pli grev da chattar che l'agl d'urs:
A l'ur da la senda: por selvadi
-
Bild 1 von 3. Gisula Tscharner ha chattà por selvadi sper la senda vers il guaud sur Trimmis. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 3. Per mussar la sumeglientscha cun erva normala taglia Gisula Tscharner giu la tschagula. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 3. A sanestra: por selvadi, a dretga: erva. Bildquelle: RTR.
Ina degustaziun da l'erva conferma: quai sto esser por selvadi. In gust da tschagula fin ma frestg emplenescha la bucca. E quel gust è era ina da las componentas principalas dal paintg verd.
Paintg verd/paintg cun por selvadi
Per il recept dovr'ins in bun paintg, per exempel paintg d'alp. Quel lasch'ins vegnir a temperatura da stanza. Sch'ins n'ha betg temp pon'ins era stgaudar il paintg en la padella, dentant cun pazienza. Il paintg na dastga betg vegnir massa chaud ed uschè vegnir transparent. Il paintg lom vegn mess cun ina buna prisa sal da mar ed il por selvadi en il mixer. Qua vala: dapli por, pli verd il paintg e pli intensiv il gust. Per quest paintg verd vegnan sin 150 grams paintg 30 grams por.
Paintg verd en maletgs
-
Bild 1 von 8. Las ingredienzas: sal da mar, paintg d'alp e puorv (selvadi u dal detaglist, dentant funcziuna mintga erva ch'ins ha gugent). Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 8. Tuttas ingredienzas vegnan en il mixer. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 8. La massa mixada. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 8. Il paintg verd lom pon ins metter sin palpiri da furnel per metter en furma. Bildquelle: RTR.
-
Bild 5 von 8. Cun ils mauns furmar ina rolla da paintg verd. Bildquelle: RTR.
-
Bild 6 von 8. Suenter ch'il paintg verd e vegni dir en la frestgera pon ins servir el en flettas. Bildquelle: RTR.
-
Bild 7 von 8. Il paintg verd pons ins giudair per exempel sin paun cun in zic pletga da limun. Bildquelle: RTR.
-
Bild 8 von 8. En la sglatschera pon ins conservar il paintg verd pli ditg. Bildquelle: RTR.
Il recept funziuna tant cun por selvadi sco era cun por dal detaglist u tuttas autras ervas ch'ins ha gugent. Servir pon ins il paintg verd per exempel sin ina fletta paun cun paletscha da citronas, cun tartuffels u cun charn.
Il «Bärwich»
Suenter la tura tras il guaud è in ulteriur recept, che Gisula Tscharner propona in paunet cun agl d'urs, il «Bärwich». Per l'experienza autentica propona ella (per la proxima visita en il guaud) da preparar oravant paunets cun in bun paintg d'alp e sal. Important saja chi'ns metta avunda paintg en il «Bärwich». Lura pon ins prender cun sai ils paunets en il guaud, nua chi'ins ramssa agl d'urs frestg. En il guaud vegnan ils paunets giudids subit cun l'agl d'urs fraistg. Dentan pon ins era portar l'agl d'urs a chasa e cumplettar là il snack simpel.
Sche jau mord en il Bärwich dat quai ina bomba gustusa sc'ina sinfonia
Saja quai denter las flettas da paun u enturn il paunet, il paunet cun agl d'urs e tant simpel sco gustus e l'experienza da mangiar il «Bärwich» en il guaud è unica. Per in pitschen paunet dovri circa trais enfin tschintg feglias agl d'urs, tut tenor gust.
Il «Bärwich»
-
Bild 1 von 4. Paun, agl d'urs, paintg e sal. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 4. Tagliar il paun en flettas, metter si avunda paintg e sparpagliar il sal. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 4. Metter il agl d'urs denter las flettas o enturn il paunin. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 4. Voilà, il «Bärwich». Il paun san ins era stgauder en il toster. Bildquelle: RTR.
Dachasa en la natira
Gisula Tscharner è bleras chaussas: anteriura teologa, spirituala libra, consorta, autura da cudeschs da cuschinar e probabel per la pli gronda part in uman da la natira. La dunna da 77 onns che stat cun ses um Angelo a Veulden dorma anc oz ina giada l'emna en il guaud. Equipada cun satg da durmir, bivac, vestgadira impermeabla e notabene senza glisch da giaglioffa.
Jau na dovrel nagina matta – il satg da durmir met jau direct per terra. Uschia sun jau en contact cun la natira.
La natira è cunzunt funtauna da nutriment. Stagiun auta è perquai ussa, la primavaira, cura che las ervas selvadias creschan en massas. Lura è Gisula Tscharner da chattar en il guaud cun satgets da plastic ed in cuntè.
En il guaud cun la «Chrütergisi»
-
Bild 1 von 3. In lieu cun plantas tipicas da primavaira: Agl d'urs, por selvadi, mintgilettas d'atun e diversas autras fluras ed ervas. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 3. Gisula Tscharner a mez ina mar d'agl d'urs en il guaud sur Trimmis. Bunamain tut quai ch'è verd è agl d'urs. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 3. Adina cun sai: satgets da plastic ed in cuntè. Bildquelle: RTR.
Ina «ursa veglia»
Gisula Tscharner vesa sasezza sco ina ursa veglia. Ils 77 onns na ves'ins dentant betg en la fatscha amiaivla da l'experta d'ervas che vegn era numnada la «Chrütergisi». En ses egls blaus traglischa ina confidenza che na deriva betg d'in studi da biologia u botanica, mabain d'ina vita d'experienza en la natira. Gia il bab aveva mussà sco uffant las ervas selvadias en il guaud, e gia da pitschna saveva Gisula Tscharner ch'ella è dachasa en la natira. Davart sia passiun d'ervas e davart ingredienzas sur- e sutvalitadas en la cuschina ha ella raquintà en l'intervista cun RTR.
Attenziun: privel da scumbigl
La primavaira è il temp d'ervas sulvadias, che creschan para senza fin. Cunzunt l'agl d'urs dentant era il por selvadi èn fitg derasads. Tar l'agl d'urs datti dus plantas che sumaglian fermamain, ch'èn dentant tissias: la mintgiletta d'atun (Herbstzeitlose) e la flur son Gion (Maiglöckchen). Tuttas dus plantas pon crescher gist sper l'agl d'urs, quai che chaschuna privel da scumbigl. Co ch'ins po identifitgar l'agl d'urs declera Gisula Tscharner en la reportascha giusut:
Per far la segira datti intginas differenzas. Las feglias da l'agl d'urs paran main stabilas, èn pli finas e traglischan damain. Ellas vegnan singulas ord la terra e savuran cun sgrattar fermamain d'agl. Las feglas da la mintgiletta d'atun e la flur son Gion è percunter pli grossas e pli stabilas e stattan pli savens ensi. Ellas traglischan dapli e n'han betg in'atgna savur.
Las differenzas tranter l'agl d'urs e las plantas tissias
-
Bild 1 von 4. La feglia da l'agl d'urs paran main stabilas, èn pli finas e traglischan damain. Ellas vegnan singulas ord la terra e savuran cun sgrattar fermamain d'agl. La feglia da la mintgiletta d'atun e la flur son Gion è percunter pli grossa e pli stabila e stat pli savens ensi – traglischa dapli e n'ha betg in'atgna savur. Bildquelle: Tox Info Suisse/Unsplash.
-
Bild 2 von 4. Ina mintgiletta d'atun. La feglia stat ensi ed è pli stabila che quella da l'agl d'urs. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 4. Las ragischs ed il bist tradeschan: Sanester è la mintgiletta d'atun toxica – e dretg l'agl d'urs per la chazzetta. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 4. Agl d'urs e mintgilettas d'atun: en quest cas èn las mintgilettas levamain pli stgiras, la differenza è dentan minimala. Chattas ellas? Bildquelle: RTR.