«Jau sun intoleranta da lactosa.» – «Ah, lura na cumportas ti betg ovs?» «Bain, jau na sun betg vegana, jau na cumport simplamain betg products da latg. Ovs na tutgan betg tar quels.» Uschia cumenzan mias conversaziuns savens, sch'jau decler ch'jau hai tranter auter ina intoleranza da lactosa. Tar tut las differentas furmas da sa nutrir datti era svelt in dischurden, differentas furmas vegnan svelt scumbigliadas, era sch'ellas n'èn betg il medem. En quest Clic po Seraina Derungs discurrer cun pliras persunas pertutgadas che mussan co ch'igl è da viver cun celiachia u allergias.
Scumbigl da differentas furmas
En general pon ins differenziar uschia: I dat furmas da nutriment ch'ins tscherna activamain (p. ex. vegetarian u vegan) ed i dat furmas che vegnan «dictads» dal corp, nua che lez mussa ch'el na vegn betg da digerir tscherts nutriments. E tras quai èn ins sfurzà da midar ses nutriment. È quai il cas pon persunas pertutgadas darar far excepziuns. Vul dir, sch'insatgi è allergic sin nuschs, lura na po questa persuna per regla mangiar nagut che cuntegna nuschs, era per exempel betg tschigulatta. Quella cuntegna numnadamain savens nuschs u fastizs da lezzas.
En quest film vegn discurrì da las trais furmas usitadas d'intoleranzas, celiachia u allergias. Er datti anc autras furmas sco per exempel diabetes, ma gliez è anc in zic in'autra furma ch'allergias ed intoleranzas, là na funcziuna il metabolissem betg endretg. Damai che gliez è ina furma fitg cumplessiva e specifica, avain nus laschà davent quella per quest film.
Ospital chantunal dal Grischun
Sco emprim visit jau l'Ospital chantunal dal Grischun a Cuira. Els han ina da las pli grondas cuschinas en il Grischun, produceschan di per di fin a 2'500 tschaveras per lur trais ospitals sco era anc per ina cantina externa. 75 persunas èn emploiadas en lur cuschina, 25 da quai èn cuschiniers e 12 da quellas e quels cuschiniers da dieta.
Sch'ils pazients badan, ch'i dat restricziuns en il menu, lura han els tuttenina pli paucas allergias.
Per els n'è il cuschinar menus spezials nagina lavur stentusa e supplementara, mabain tutga tar il mintgadi. Il menu da basa vegn adattà mintga di sin las furmas spezialas d'allergias, intoleranzas, diabetichers e dieta, per ch'els stoppian midar uschè pauc sco necessari.
Era la patissaria producescha sez la gronda part da ses products. Uschia èsi pli simpel da declerar las ingredienzas.
Ramona cun celiachia
Ina persuna pertutgada da celiachia è Ramona Giger. Ella ha survegnì la diagnosa cun 11 onns, ma fin ch'igl è stà uschè lunsch ed ils medis han chattà ora vi da tge ch'i giascha, haja quai cuzzà in mument. Da lez temp na saja questa diagnosa n'era betg stada uschè enconuschenta en la regiun da la Surselva, agiunta Ramona. Ma silsuenter saja quai ì svelt, la midada dal nutriment haja purtà svelt in meglierament per ses bainstar.
Jau avev savens mal il venter, da render e che gieva atras. Sch'jau guard tge ch'jau mangel, lura n'hai jau insumma betg pli quai.
Era tar ils products haja quai dà bleras midadas – en il senn positiv. Pli baud stueva la mamma da Ramona Giger empustar ils products senza gluten da Basilea e la qualitad saja savens stada mala: «Ins s'accurscheva definitivamain ch'insatge era auter. Ils macaruns per exempel devan dapart, strusch ch'ins laschava els in zic memia ditg en l'aua», raquinta ella. L'attenziun ch'i haja dà da mangiar senza gluten (sco per exempel tar il profi da tennis Novak Djokovic) haja contribuì al fatg, ch'i dettia ozendi ina purschida pli gronda da products senza gluten, quai che vegnia da bun a persunas cun celiachia.
Claudia cun allergias
Auter che tar las intoleranzas u celiachia èsi tar allergias. Claudia S., ch'ha en verdad num auter, ha gia dapi pitschna poppa allergias. Uschia n'è questa situaziun betg nova per ella, ma tuttina sto ella esser fitg attenta. Areguard il nutriment na cumporta ella betg nuschs, peschs e sesam. Tras quai ch'ella reagescha gia sin partichels da las nuschs, na po ses conturn er betg mangiar nuschs sch'ellas ed els sesan sper ella:
Pervi da mias allergias n'han ins betg pudì prender cun Nutella.
Uschia na saja quai betg adina stà simpel sco uffant. Sin viadis da scola haja ella gì da charrar en in auto separà empè d'ensemen cun tschellas conscolaras e tschels conscolars en il bus. Ma uschia n'haja nagut pudì capitar. Il mender temp per ella è il temp da Son Niclà. Far cumpras en butia na saja betg pussaivel senza medicaments – ma en general prendia ella liber quests dis per evitar questa situaziun.
Ina reacziun extrema ha ella era gia gì, però saja quai gia in per onns enavos. En il film raquinta ella l'istorgia. Ella intunescha dentant era pliras giadas, ch'ella possia viver ina buna vita, malgrà tut las allergias e vuless era vegnir percepida sco persuna dasper las allergias e betg be cun allergias.
Ustaria pitschna
Ma i dat era tschella vart – las ustarias. Ellas ston reagir sin tut quai che vegn, sche las persunas han annunzià quai u betg. Quai è era uschia tar Andreas Baselgia e ses team a Rabius. Ensemen cun sia dunna maina el l'ustaria e l'hotel Greina en quarta generaziun. Davart las differentas intoleranzas ed allergias è el infurmà, quai saja stà part da sia scolaziun. Il pli savens è el confruntà cun celiachia ed intoleranza da lactosa. Là sa sentia el segir e n'haja era betg tema da far sbagls. Tuttina, avant che trametter la tschavera tar il client u la clienta stoppia el esser 100% segir, uschiglio:
Sche ti n'es veramain betg segir, lura stoss anc ina giada far tut nov. Là na datti propi nagina toleranza.
Il meglier saja per l'ustaria sch'il team vegnia gia infurmà tar la reservaziun davart intoleranzas u furmas spezialas, lura possian els planisar e sajan uschia gia in pass enavant. Sche quai na vegnia betg fatg, lura possia quai esser ch'i cuzzia pli ditg, ma lura saja quai ina chaussa d'infurmar l'osp ed en general hajan quels u quellas era chapientscha.
