Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Cuntrasts Il Grischun: in hotspot da funtaunas mineralas

Grazia a la geologia speziala sgarguglian or da terren e grip grischun surproporziunalmain bleras funtaunas mineralas. Almain 125 èn enconuschentas e tschiffadas. Sco l'istoricra Karin Fuchs declera, èn las funtaunas il cumenzament dal turissem en il Grischun:

En il 16avel tschientaner han ins cumenzà a descriver funtaunas dal Grischun.
Autur: Karin Fuchs, istoricra Institut grischun per la perscrutaziun da la cultura

Il cineast uranais Felice Zenoni – ensemen cun indigens – è sa mess sin via en tschertga da las ragischs da las funtaunas grischunas. L'istoricra Karin Fuchs ed il geolog Matthias Merz han manà el ad enchaschaments betg accessibels a la publicitad.

 L'istoricra Karin Fuchs perscrutescha dapi onns l'istorgia dals bogns grischuns.
Legenda: L'istoricra Karin Fuchs perscrutescha dapi onns l'istorgia dals bogns grischuns. Mesch & UGGE AG/RTR

L'aua che curra or da las funtaunas va ina lunga via: «I va tschintg onns enfin ch’il gut da plievgia ch’entra en la terra vegn ora en la funtauna Sotsass», sa il geolog Matthias Merz.

Tschertas funtaunas mineralas èn en in stadi desolat

Ina part da quest bain cultural è en grond privel dad ir en decadenza. La pli baud famusa bavetta en Val Sinestra sa chatta en in stadi desolat. Jon-Anton Schmidt da Sent admonescha ch'i saja nairas uras sch’ins veglia anc salvar la funtauna Ulricus, la suletta funtauna europeica che cuntegna arsen.

Kamermann Björn Lindroos während der Arbeit in der verlassenen Trinkhalle in der Val Sinestra.
Legenda: La bavetta bandunada en Val Sinestra, cun l'um da camera Björn Lindroos. Mesch & Ugge AG

Ils Cuntrasts van en tschertga d’insaquantas da las pli veglias ed enconuschentas funtaunas e bogns grischuns. Il viadi istoric maina a Passugg, al Bogn Alvagni, a San Murezzan, a Scuol, en la Val Sinestra ed ad Andeer. Il film na mussa betg mo la bellezza, ma er ch’i dess da far bler per mantegnair l'ierta culturala. Uschia di Jon-anton Schmidt da Sent: «I sto vegnir fatg tut il pussaivel per mantegnair quellas funtaunas d'aua forta.»

Passugg è in exempel che mussa co l’aua minerala po vegnir commerzialisada. Oz lavuran anc trais persunas en la halla d’embuttigliar. Pli baud devi anc dapli auas mineralas, che gievan or en il mund: Marcas internaziunalas sco Fideris, u l’aua minerala da San Bernardino, èn oz svanidas da la fiera.  

In'autra istorgia è quella da la funtauna ad Andeer. Johann Jakob Fravi-Gondini tutga tar ils pioniers dals bogns grischuns. 1828 avra sia famiglia in hotel cun in manaschi da bogns. Qua han pernottà persunas illustras sco Karl Marx, il famus pictur englais William Turner, il scrivent danais Hans Christian Andersend u lura il 1836 Marie-Louise, la figlia da l'imperatur Franz II da l’Austria.

audio
Matthias Merz raquinta da l'aua minerala
ord Actualitad dals 09.02.2023. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 5 minutas 8 Secundas.

RTR Cuntrasts 17:25

Artitgels legids il pli savens