Siglir tar il cuntegn

Header

video
Laifi, Gotti, Butz e co. – in film da surnums
Or da Cuntrasts dals 11.04.2021.
laschar ir. Durada: 26 minutas 3 Secundas.
cuntegn

Da buzzis e bimbos Surnums en il Grischun

I dat curts ubain lungs, frechs ubain flots, nauschs ubain charmants – nus tschantschain da surnums. E quels dat ei dal reminent gia da perpeten. Pli baud duvrava quai er dapli specificaziun per distinguer las persunas manegiadas, perquai che «tuts avevan num quasi tuttina, en in vitg deva quai forsa 4 schlattainas ed ils prenums purtavan tuts in d'ina sontga ubain dad in sontg», di Adalgott Berther da Rueras, che ha prendì sut la marella ils surnums da ses vitg dals onns 50.

Savens vegniva lura fatg surnums cun agiuntar lieus ubain professiuns ubain er cun sa referir sin autras persunas da la famiglia. Adalgott Berther tutgava tar ils «Mariuschs», ina derivanza da sia basatta Maria Ursula Venzin.

Co ils surnums èn sa midads

Dentant il basegn da far surnums è lura sa midà cun il temp. La societad è daventada pli averta, tuttenina han er autras persunalitads u figuras per exempel or da romans ubain illustradas influenzà l'inventari dals surnums. Suenter l'onn 1935 èn per exempel naschidas insaquantas Astrids. Tgunsch pervi da la regina dals Beltgs Astrid ch'è morta ina mort tragica a Küssnacht tar in accident d'auto.

Er suenter la Segunda Guerra mundiala èn ils prenums da las persunas vegnids adina pli moderns uschia che quai na duvrava betg pli surnums per distinguer las persunas. Tuttina, morts or n'èn ils surnums betg. A Zuoz porta quasi mintgin in surnum.

audio
La marella da surnums
ord Marella dals 11.04.2021. Maletg: keystone
laschar ir. Durada: 32 minutas 36 Secundas.

Cun in surnum tutgan ins tiers

Daniel Badilatti ha rimnà tut ils surnums da Zuoz e di: «Ils surnums èn ina part da nossa cultura», plinavant mussian els era, ch'ins tutga tar la societad – quel che na porta nagin surnum, è quasi in «no-name». La gruppa è anc adina enorm impurtanta per crear surnums. Anc oz naschan ils blers en clubs da ball, musicas, en famiglia u en scola. In recept per far surnums na dat quai strusch – l'ingredienza principala è probablamain la casualitad, il dretg mument cun las dretgas persunas en il dretg lieu. Dentant er ina presa umor e spiert innovativ gidan da chattar in bel surnum. Ed era sch'i na dat betg ina furmla, avain nus tuttina empruvà da structurar in zic ils surnums.

Las categorias

Savens vegnan tratgs caracteristics duvrads per far in surnum. Saja quai per exempel ina menda d'ina persuna ubain insatge dal cumportament d'ina persuna. Per exempel haja quai dà in um che vegniva numnà «Clinton» perquai ch'el sa fascheva adina in zic da grond. In auter è «il spiun» ch'era adina insanua cun ses perspectiv. Ubain: In um che gieva gugent suenter a dunnas e ch'era in socialdemocrat è daventà il «sexualdemocrat».

Autras metodas da far surnums èn per exempel d'agiuntar la derivanza, sco tar «il scheriff da Pardomat». Ubain agiuntar insatge ord la professiun, sco tar il «Katastrofahans» ch'era tar il chantun engaschà per cas d'urgenza.

Ins po er far gieus linguistics per chattar surnums, per exempel cun translatar il num en in linguatg ester, far or dal Ruedi in Rodolfo. Er rimas èn adattadas per surnums, sco per exempel «Clau blau». Magari sumeglia ina persuna er in promi ubain politicher ubain el u ella è in grond fan. Quel po lura er influenzar il surnum, sco per exempel tar «Bill Kit» da Laax.

E sche tut na gida nagut, pon ins anc adina scursanir il num ubain metter latiers in -i ni in -u ni in -s.

En la marella dat quai da tadlar anc bler dapli surnums per inspiraziun – là avain nus empruvà da chattar ina furmla ubain in mussavia per far novs surnums. Il resultat è in diagram, che po forsa gidar in zic.

Quai diagram po forsa inspirar da crear novs surnums.
Legenda: La «furmla» Quai diagram po forsa inspirar da crear novs surnums. RTR Grafica

Sch'ins na vul betg il surnum

En il «Cuntrasts» avain nus er visità differentas persunas che portan in surnum, gugent, e betg gugent. Bellushi ha gugent ses surnum. El ha survegnì quel avant passa 30 onns perquai ch'insatgi ha manegià ch'el sumeglia l'actur John Bellushi dals Blues Brothers. Gea magari survegn el schizunt posta sin il num Bellushi. Ad el plascha ses surnum ed el s'identifitgescha er fitg cun quel.

Auter è quai tar il «brassacac» che ha survegnì ses surnum sco uffant, pertge, na sa el betg. Er il «mazzamizzis» ha mai mazzà in giat e na sa betg propi pertge ch'el porta ses num. Omadus surnums n'èn betg bels. Ils umens san, ch'els vegnan numnads uschia, dentant ils blers na gughegian betg da dir ad els «quai num en fatscha». Er sur dals «tabus» en connex cun ils surnums avain nus tschantschà en il «Cuntrasts».

RTR Marella / Cuntrasts

Artitgels legids il pli savens