Siglir tar il cuntegn

Header

video
Avais Vus savì che ...
Or da Cuntrasts dals 08.05.2019.
laschar ir. Durada: 2 minutas 29 Secundas.
cuntegn

Cuntrasts En il focus – la biodiversitad grischuna

Il Grischun – quai èn 7'105 kilometers quadrat, en media sin 2'100 meters sur mar e cun quai la regiun la pli auta da las Alps.

La geografia e topografia sa lascha mesirar bain – tut auter èsi tar la biologia, tar ils animals e las plantas che vivan e creschan en Grischun. Pli pitschens ch'ils animals èn, pli blers dad els ch'i dat e pli grevs ch'els èn dad enumerar.

Ils animals en Grischun – en intginas cifras

La selvaschina è en il focus da l'Uffizi da chatscha e pestga – lur cifras da la selvaschina èn magari exactas: La primavaira creschan e prospereschan qua radund:

  • 23'000 chamutschs
  • 16'500 tscharvas
  • 13’500 chavriels e
  • 6’500 capricorns

Tar ils auters animals gronds vegni pli difficil: Ils blers na vegnan betg dumbrads u na sa laschan er betg dumbrar.

  • Quai èn 20 fin 25 lufs,
  • almain ina ventgina da lufs-tscherver,
  • 30 enfin 40 tschess barbet, tranter quels 9 pèrins activs,
  • ina tschuncantina da portgs selvadis,
  • divers casturs,
  • adina puspè in schacal d’aur
  • e – sco ch'i para – actualmain nagin urs.

En ils 11'000 kilometers cartografads dad auas grischunas datti 31 spezias da peschs. La vita sut aua è en moviment:

  • En ils auals e flums è svanida la mesadad da las spezias.
  • En ils lais èsi viceversa. La datti marcant dapli spezias che pli baud. 10 da las 21 spezias ch'i dat oz na tutgavan dentant oriundamain betg tar il Grischun.

Auters animals che vivan oz libramain en Grischun n'èn betg vegnidas dad els or. Ils capricorns ed ils tschess barbet han ils umans purtà enavos en Grischun, suenter avair extirpà els. I dat dentant anc auters:

  • giombers nobels en trais lais grischuns,
  • peschs cotschens or dad aquariums,
  • ils ratuns da bisam (undatra) u
  • ils mustgins tigher ch'èn arrivads cun ils camiuns si dal sid.

Fauna & flora en Svizra – er en intginas cifras

En Svizra datti 45'890 spezias confermadas scientificamain – animals e plantas, tutti quanti.

  • La pli gronda part è fitg pitschna: Uschia datti almain 30'000 differentas sorts d'insects u 15'000 differents bulieus.
  • Ils gronds èn en la minoritad: I dat cun 105 differents salips dapli spezias da salips che da mamifers – da quels datti 83 e 30 da quels èn differents utschels-mezmieur.

I dat bler dapli spezias che quai ch'ins craja

Ils scienziads stiman numnadamain ch'i dettia en Svizra anc da quai da 20'000 spezias che n'èn insumma betg enconuschentas.

  • Ina che na tutga dapi l'onn 2000 betg pli tar ils nunenconuschents è la mustga Rhexosa flixella ch'i dat unicamain sin l'Alp Flex.

Tuttina – 36% da las spezias èn periclitadas

Dapli che in terz da tut la vita multifaria è en privel:

  • En privel èn blers gronds – mintga 5avel animal (p. ex. il luf tscherver, il pestgaderin, il piv, l’upup, la natra grischa o il rustg cumin) –
  • ma er mintga 10avla planta.

Cler èsi, ch'ina spezia è dapli che be in mantun exemplars singuls. Mintga spezia porta gens unics e sch'ella va a perder, van a perder er ses gens. Uschia va er a perder ina pussaivladad dapli per la vita da s'adattar als midaments dals spazis da viver e dal clima.

Cuntrasts, dumengia, ils 12 da matg a las 17:25 sin SRF 1

Artitgels legids il pli savens