Cun lur passiun da filmar il mintgadi n'eran Babetta Janett-Janett (1921-1987), Martin Möckli (1899-1995) e Martin Pfister (1947- ) betg sulets: Dapi ils onns 1920/30 documenteschan er en il chantun Grischun adina dapli amaturs ed amaturas dal film la vita quotidiana en lur vischnancas.
Blers da quests stgazis vegnan ussa rendids publics pass per pass da la Biblioteca chantunala – e vegnan uschia rescuvrids.
In omagi al film d'amaturs – en trais exempels
En il film «Films dal mintgadi – Janett, Möckli, Pfister e lur films» rendan ils Cuntrasts omagi a las persunas che han fatg en lur vitgs films d’amaturs, e quai a maun da trais exempels:
Babetta Janett-Janett (1921-1987) da Tschlin è stada ina da las emprimas dunnas en l’Engiadina Bassa ch'ha documentà surtut la vita culturala e sociala en sia vischnanca. Janett ha filmà isanzas, festas da famiglia, festas da vischnanca, e sco mussadra da scolina era la vita da mintgadi dals pli pitschens dal lieu.
Ils films da Babetta Janett-Janett n’èn betg films en il vair senn dal pled. I sa tracta plitost d’ina collecziun da material original. Il material filmic è dentant tuttina impurtant, igl è numnadamain material unic che documentescha occurrenzas dals onns 1970/80 a Tschlin, occurrenzas ch'èn sa midadas ils davos onns.
Ils films da Martin Möckli e da Martin Pfister èn percunter emprims films d’auturs.
Martin Möckli (1899-1995) era in chemicher da textilias da Stein am Rhein. Pli tard è el daventà president dals amaturs dal film da Turitg. Per ses film davart il far fain selvadi (Wildheuet in Graubünden) ha Möckli survegnì en ina concurrenza naziunala da film dal 1946 schizunt ina distincziun.
Möckli ha filmà il mintgadi da Tschiertschen sco turist e cun gronda sensibladad. Il 1942 ha fabritgà la famiglia Möckli sur la vischnanca in chalet da vacanzas, natiralmain ha Martin Möckli documentà cun il film er l’entira construcziun da la chasa.
Las documentaziuns che Martin Pfister (1947) ha fatg 40 onns pli tard a Vuorz èn medemamain fatgas cun gronda abilitad. Pfister era gia sco buob interessà al film. Sia fascinaziun ha el survegnì da Cristian Caduff, in cumpogn da ses bab che fascheva dapi ils onns 1960 films. Caduff ha emprestà a Pfister pli tard er sia camera.
Il 1971 ha realisà Pfister, durant ses studi da medischina, ina seria davart la vita da mintgadi a Vuorz, pli tard lura èn vegnids anc plirs films davart las impressiuns da Vuorz. Uschia ha el tranter auter era documentà la construcziun dad ina nova stgala tar la chasa Gabriel.
Tut quests films èn vegnids realisads senza tun. Tut ils films da Janett, Möckli e Pfister èn archivads tar la Biblioteca chantunala.
La promoziun, la conservaziun e l’intermediaziun da la varietad culturala e linguistica dal Grischun en documents da film, video e tun èn daventadas dapi il 2013 in accent principal da la Biblioteca chantunala.
Tenor Christian Brassel, responsabel per la tgira da documents audiovisuals da la Biblioteca chantunala, vul ins collectar documents filmics che mussan chaussas unicas da la vita dal mintgadi dal Grischun.
Mantegnair ils films è in project da generaziuns
La Biblioteca chantunala haja survegnì tschients da films da 35 mm, 16 mm, 9,5 mm e da Super 8 da persunas privatas e restaurà e digitalisà quels professiunalmain per als conservar per generaziuns futuras. 2'700 da quests films e videos èn gia digitalisads.
Dapi l’atun 2018 dispona la Biblioteca chantunala era d’in magazin spezial climatisà, nua ch’ils films originals pon vegnir conservads. En in proxim pass vul ins uss, suenter ch’ils dretgs èn sclerids, render accessibel pass per pass 400 da quests films al public en l’internet.
La Biblioteca chantunala ramassa dapi il 2013 da quests films, enfin uss èn quai radund 4'300 films e videos.
Er la producziun da RTR tutga tar l'ierta audiovisuala
En il catalog online AV èn da chattar er films e contribuziuns da RTR. Sco ils films e las documentaziuns da las amaturas e dals amaturs èn er films e contribuziuns da RTR registrads en il catalog online per ovras audiovisualas (AV) dal Grischun.
Christian Brassel da la Biblioteca chantunala raquinta dal project audiovisual che la biblioteca ha lantschà per intermediar la varietad culturala sin fundament da blers films da privats ed instituziuns rimnads durant plirs onns. Martin Pfister da Vuorz ha chattà ils onns 70 ed 80 il plaschair vi da filmar cun ina camera da film 8 mm. Filmà ha el oravant tut en ses vitg nativ Vuorz.
Dapli films vegls ed er fotografias datti sin ils portals
TR Cuntrasts 17:25