Cur che Johannes Badrutt ha installà il 1879 en ses hotel Kulm a San Murezzan l'emprima glisch electrica da la Svizra, n'eran tschains d'aua anc nagin tema. Dentant mo paucs onns pli tard, cura ses figl Caspar ha fabritgà ina nova centrala en la chavorgia da la Charnadüra tranter San Murezzan e Schlarigna, ha quel stuì pajar a la vischnanca in'indemnisaziun.
En il contract, suttascrit ils 10 da schaner 1891, permetta la vischnanca a Badrutt da duvrar «... die Wasserkraft am Innfall St.Moritz auf die Dauer von 60 Jahren für einen jährlichen Pachtzins von Frs. 5.- per effektiv verwendete Pferdekraft.» La famiglia Badrutt pajava uschia a la vischnanca da San Murezzan ca. 4'500 francs l'onn per l'utilisaziun da la resursa aua en la Charnadüra. Oz fissan quai pli che 41'000 francs.
15 onns pli tard, suenter ch'il boom da construir ovras electricas en Svizra è explodì, ha decidì la Confederaziun da reglar quest svilup en ina nova lescha federala davart il dretg da las auas. Questa lescha è uss 99 onns en vigur.
Tractativas per ina nova lescha han fatg falliment
L'artitgel 49 da questa lescha fixa in maximum dals tschains d'aua. Cura che la lescha è ida en vigur l'emprim da schaner 1918 era fixà il maximum tar 6 francs per PS. Cun la mesira actuala da kilowatt prestaziun fissan quai 8,16 francs.
En quests 99 onns dapi l'entrada en vigur da la lescha davart l'utilisaziun da las forzas d'aua èn s'augmentads ils tschains d'aua en pliras etappas a 110 francs per kilowatt prestaziun en il 2017. Dentant è limità quest artitgel davart ils tschains d'aua maximal enfin la fin da december 2019.
Tractativas tranter ils chantuns e las ovras electricas per ina soluziun a partir da l'emprim schaner 2020 han fatg falliment. Las ideas co definir ils tschains d'aua en l'avegnir van lunsch in ord l'auter. Uschia sto la Confederaziun decider ina nova soluziun ed il parlament sto lura anc sancziunar quella.
Dal tschains d'aua maximal al tschains d'aua minimal?
Durant prest 100 onns era fixà en la lescha adina in tschains d'aua maximal che las ovras electricas han stuì pajar a las vischnancas ed als chantuns. Betg dapertut han ins dentant pretendì il maximum. En il Grischun vegn applitgada la tariffa maximala da 110 francs per kilowatt prestaziun, i resulta uschia in import da 124 milliuns francs per il 2015. Questa soluziun na resguarda dentant betg la situaziun economica sin il martgà d'energia.
Fin avant paucs onns faschevan las ovras electricas gudogns da milliardas, las vischnancas ed ils chantuns n'eran dentant betg participads vi da quest profit da las ovras. Ins ha bain augmentà adina puspè il tschains d'aua maximal, dentant èn ils represchentants da las regiuns da muntogna persvadì, che la valur effectiva dal bain aua n'è cun quai betg vegnida cumpensada dal tuttafatg. Uschia è naschida la discussiun ch'ils tschains d'aua duessan resguardar en l'avegnir era quest aspect da la fatschenta da las ovras idraulicas.
Las interpresas d'electricitad ed ils chantuns èn perencletg che la nova soluziun stuess resguardar era quest aspect, vul dir che chantuns e vischnancas duessan era pudair sa participar als gudogns da las ovras electricas. Quellas èn dentant da l'avis ch'uschia ins stoppia reducir il tschains d'aua maximal massivamain. Las ovras èn mo pli prontas da pajar ina part fixa cun in tschains d'aua minimal ed agiunscher ina part flexibla sche la situaziun economica da l'interpresa lubescha quai.
Divergenzas enormas
La proposta da l'Uniun da las ovras electricas svizras VSE per in tschains d'aua minimal da 41 francs vegn refusà vehementamain dals chantuns ed era da l'Uniun da las vischnancas concessiunaras dal Grischun. Il president da l'Uniun da questas vischnancas, Not Carl vesa insumma nagina necessitad da midar insatge vi dal sistem dals tschains d'aua: «Per princip essan nus cunter ina flexibilisaziun dals tschains d'aua».
Il directur dal VSE Michael Frank declera percunter «ch'ina soluziun gista signifitga ch'ins stoppia chattar ina soluziun che garantescha a las vischnancas ina tscherta entrada, che resguarda dentant era las realitads economicas en favur da l'energia idraulica.» Er per ils chantuns è questa basa da discussiun da las ovras nunchapibla.
Per cusseglier guvernativ Mario Cavigelli vegn dominada la discussiun ferm da la situaziun economica e politica actuala. Dentant: «I ha dà natiralmain era temps nua che las interpresas faschevan fitg gronds gudogns cun la producziun d'electricitad e da quel temp nagin che fascheva la dumonda da vulair participar ils chantuns e las vischnancas vi dals gudogns da las interpresas privatas cun domicil giu la Bassa.»
Per las vischnancas è segiramain pussaivla mo ina soluziun che garantescha ad ellas ina basa fixa, vul dir in tschains d'aua tranter 90 e 100 francs. Grazia ad ina indiscreziun en las medias han ins pudì leger che l'Uffizi federal d'energia discuta in'autezza da quest tschains minimal tranter 50 e 60 franc per kilovattura. En la situaziun actuala da la branscha d'energia signifitga quai che mo pli la mesadad dals tschains d'aua fiss garantida. La vischnanca da Scuol per exempel survegniss mo pli la mesadad dals 4,5 milliuns francs ch'ella incassa oz cun tschains d'aua.
TR Cuntrasts 17:25