En il chantun Grischun s’occupan quatter instituziuns da persunas che pateschan da malsognas incurablas, da muribunds e muribundas: La staziun palliativa da l'ospital chantunal, il servetsch da punt palliativ en las regiuns, l'ospizi per murir a Maiavilla ed ils voluntaris e las voluntarias da l’uniun TECUM.
Staziun palliativa
Dapi 15 onns ha l'ospital chantunal ina partiziun Palliative Care. Il medi Cristian Camartin maina dapi l’entschatta la partiziun. I sa tracta dad ina da las emprimas en Svizra ed è oz, cun 14 letgs, ina da las grondas en Svizra.
Sin la staziun palliativa na vegnan pazients e pazientas betg per medegiar lur malsogna, mabain per stabilisar uschè bain sco pussaivel la situaziun per ch’il pazient u la pazienta possia turnar a chasa, ir en chasa da tgira u en l'ospizi per murir. Var 60% dals pazients e da las pazientas bandunan suenter 7-8 dis la staziun palliativa, 40% moran sin la partiziun palliativa.
La tema dal mal è fitg gronda. Ma ins sto dir: Il mal pon ins tractar ozendi fitg, fitg bain.
Il pled «palliativ» deriva dal latin pallium e vul dir mantè. Il mantè è in simbol per in sustegn e per in accumpagnament uman, professiunal e fidà. In mantè che duai mitigiar dolurs corporalas, psichicas, socialas u spiritualas. Umans grevamain malsauns u muribunds e muribundas sco er lur confamigliars e confamigliaras duain vegnir accumpagnads il meglier pussaivel enfin a la fin.
Igl è ina onur sch’ins dastga esser preschent il mument cura insatgi mora.
Mintga mardi avant il rapport emnil sa regorda il persunal da la staziun palliativa dals defuncts e da las defunctas da l’emna passada cun in mument da silenzi per mintga singul e cun in per pleds consolants dal spiritual dal spital.
Sper l’accumpagnament pastoral e spiritual, sper l'agid social ed il sustegn da la fisioterapeuta porscha la staziun palliativa era la terapia da chauns. Ina giada ad emna vegn la spezialista per terapia cun animals Eveline Giossi sin visita tar ils pazients e las pazientas che giavischan la visita da ses dus chauns Chipsy e Chija.
Cura che la pazienta ha dastgà ir è Chipsy s'auzada ed è ida dad isch ora, sco da dir: Uss ha la pazienta dastgà ir, uss dastg era jau ir.
Servetsch da punt palliativ
Il servetsch da punt palliativ è in sustegn regiunal per la Spitex ed il persunal da las chasas da tgira en dumondas da tgira palliativa, da cumplex e pesants sintoms. Las tgirunzas spezialisadas accumpognan carstgauns grevamain malsauns, muribunds e muribundas sco era lur confamigliars. In servetsch che vegn purschì en tut las regiuns dal chantun Grischun.
In bun agid per carstgauns grevamain malsauns che na pon betg tragutter ils medicaments è la pumpa da medicaments. Il pazient e la pazienta survegnan ils medicaments cun ina sprizza sut la pel, ina sprizza emplenida per 24 uras, che sto vegnir midada da la Spitex.
Il medicament vegn successiv uschia ch’i dat 24 uras adina il medem quantum. Damai ils mals eran svanids.
Adrian Arpagaus è morts avant quatter onns. Cun sustegn da la Spitex e dal servetsch da punt palliativ ha sia dunna Andrea Arpagaus pudì ademplir ses davos giavisch: Pudair murir a chasa.
Il servetsch da punt è stà per mai ina pitga. Jau n’hai mai dubità ch’jau na vegni betg da tgirar mes um a chasa.
Ospizi per murir
L'ospizi per murir da Maiavilla accumpogna malsauns incurabels, muribunds e muribundas. En ina atmosfera agreabla e plaschaivla vegn procurà per la meglra pussaivla qualitad da vita en la davosa fasa da la vita.
En media èn ils avdants u las avdantas trais emnas en l'ospizi, la vegliadetgna media è 60 ans. Ils blers pazients e pazientas pateschan dad in cancer incurabel.
Tar il pled «ospizi» patratgan ins immediat vi da la mort. Ma l'ospizi è il cuntrari: In lieu plain vita.
L'ospizi per murir è ina fundaziun che viva da donaziuns. Ils avdants ed las avdantas ston surpigliar 200 francs a di, quai èn 6’000 francs al mais. Ina summa che fa magari quittads.
Giuvnas avdantas ed avdants che na'han betg AVS u prestaziuns supplementaras han tema da betg pudair finanziar la dimora en l'ospizi per murir.
Pervia dals raps na possia nagin betg vegnir en l'ospizi, segirescha la manadra da l'ospizi Norina Voneschen. Cun donaziuns sa gida l’uniun da promoturs da l'ospizi sch’i fa da basegn.
TECUM – di e notg
TECUM è ina uniun che sustegn grevamain malsauns, muribunds e muribundas sco era parents e confamigliars durant fasas da la vita difficilas. Per parents poi esser pesant da s’occupar lung temp da lur commember da la famiglia muribund. Magari dovran els ina pausa, temp per sasez. Er il persunal da tgira en las chasas da tgira ed en l'ospital na pon betg esser da cuntin sper il pazient u la pazienta. En questas situaziun sa gida TECUM. Voluntaris e voluntarias sa mettan a disposiziun e stgargian parents e persunal da tgira.
Jau emprov dad esser presenta e pudair bain tadlar tge che pudess far bain a la persuna.
Silvia Parli da Flem fa dus enfin trais servetschs al mais. En tut lavuran var 120 persunas per TECUM. La scolaziun che l’uniun porscha cuzza tschintg dis. Pervia dal grond manco da persunal da tgira pudess l’uniun anc duvrar bler dapli voluntarias e voluntaris. Cunzunt ils teams en l’Engiadina, la Val Müstair e la Mesolcina tschertgan novs voluntaris e voluntarias. Bainvis è in e scadin.