Ils glatschers èn per murir – quai n’è betg pli ina prognosa, ma la realitad actuala. Las redacturas Isabelle Jaeger e Bertilla Giossi han vulì savair, tge che quai signifitga per il Grischun. Perquai purtreteschan ellas 4 dals 444 glatschers grischuns.
Il Vadret Pers – duas guidas sa regordan:
-
Bild 1 von 3. Regurdientschas –. las guidas da muntogna Jachen Egler e Stefan Felix aut si sur il Vadret Pers (da san.). Bildquelle: RTR, Cuntrasts.
-
Bild 2 von 3. Regiun Bernina-Palü –. er ils glatschers en las regiuns pli autas dal grischun pateschan. Bildquelle: Grafica RTR, funtauna: Rait da mesiraziun da glatschers svizra GLAMOS.
-
Bild 3 von 3. Vadret Pers –. avant paucs onns tutgava el giudim anc il Vadret da Morteratsch, uss èsi là be pli crappa. Bildquelle: RTR, Cuntrasts.
Sin il Vadret Pers sa regordan las guidas da muntogna Jachen Egler e Stefan Felix da lur turas dad ina giada. Quai na funcziuna betg pli uschia sco da pli baud. Stefan Felix daventa emoziunal cun sa regurdar da ses examen da raiver en il glatsch – en in lieu, nua ch'i dat uss be anc crappa e grippa:
Là eran quests dus vadretgs propi anc ensemen. Na be ensemen, ma il Vadret Pers smatgava uschè ferm ch'i deva sfessas e paraids da 20 fin 30 meters autezza – e da sa metter avant, che nus rampignavan qua en il glatsch ed uss è tut davent.
Il Glatscher dil Vorab – in glatscher sco pitga economica:
-
Bild 1 von 3. Lavurar sin il Vorab –. Valentin Cathomas è manischunz da maschinas da pista. Bildquelle: RTR, Cuntrasts.
-
Bild 2 von 3. Il Glatscher dil Vorab –. in da 444 glatschers grischuns ch'èn per luar ad in luar. Bildquelle: Grafica RTR, funtauna: Rait da mesiraziun da glatschers svizra GLAMOS.
-
Bild 3 von 3. Il Vorab –. dapi il 2006 vegnan protegidas onn per onn parts dad el per pudair far pistas. Bildquelle: RTR, Cuntrasts.
Sin il Vorab lavuran Valentin Cathomas e ses collegas per cuvrir e scuvrir il glatscher. Dapi il 2006 cuvran els mintga primavaira 20'000 meters quadrat cun tailas spezialas per mantegnair la naiv.
Schon faruckt quant bler che lieua. Sche nus na cuvrissan betg giu n'avessan nus si qua en la costa betg pli naiv e giudim betg pli glatsch.
Il Vadret da Lischana – in glatscher vegn pavlà cun lavinas:
-
Bild 1 von 3. Pavlar il glatscher cun lavinas –. il glaziolog Felix Keller discuta tar il glatscher da Lischana cun la guardiachamona Ursula Hofer. Bildquelle: RTR, Cuntrasts.
-
Bild 2 von 3. Il Vadret da Lischana –. aut si sur la chamona sco in fazielet amez las gondas. Bildquelle: RTR, Cuntrasts.
-
Bild 3 von 3. Il Vadret da Lischana –. senza mesiras acutas vegn quest glatscher ad esser svanì en 4 fin 5 onns. Bildquelle: Grafica RTR, funtauna: Rait da mesiraziun da glatschers svizra GLAMOS.
Tar il Vadret da Lischana dattan Ursula Hofer e Felix Keller tut, per ch’il glatscher muribund possia er furnir en avegnir l’aua per la chamona. Sch'i na vegnia betg agì uss, saja il pitschen glatscher luà en 4 enfin 5 onns, di il glaziolog Keller. Sia soluziun duai vegnir giu da tschiel:
Nus essan er londervi da studegiar, sche nus pudessan nutrir il vadretg cun naiv da lavinas. Quai fiss en sasez ina metoda cun paucs custs e che funcziunass be cun l’agid da la natira.
Il Vadret da Morteratsch – ina visiun daventa in project da pilot:
-
Bild 1 von 3. Ina visiun daventa in project da pilot –. il glaziolog Felix Keller vul ennavar il Vadret da Morteratsch per conservar il glatsch. Bildquelle: RTR, Cuntrasts.
-
Bild 2 von 3. Il Vadret da Morteratsch – . dapi il 1973 ha el pers passa 11% da sia surfatscha, scriva la rait da mesiraziun da glatschers. Bildquelle: RTR, Cuntrasts.
-
Bild 3 von 3. Regiun Bernina-Palü –. er ils glatschers en las regiuns pli autas dal grischun pateschan. Bildquelle: Grafica RTR, funtauna: Rait da mesiraziun da glatschers svizra GLAMOS.
La fin finala mussa il glaziolog Felix Keller sin il Vadret da Morteratsch, che visiuns pon daventar projects reals. Sia idea: Il Morteratsch duai vegnir pavlà la stad cun naiv artifiziala a l'engrossa – sin ina surfatscha dad in kilometer quadrat cun spectacularas 30'000 tonnas naiv al di.
Jau dun tut il pussibel e sche quai gartegia fiss quai bel e sch’i na gartegia betg, poss jau almain dir a mes uffants che jau hai empruvà da far insatge cunter ils glatschers che lieuan.
RTR Cuntrasts, 17-11-2019 / 17:25