Siglir tar il cuntegn

Lingua sa mida Gendrar?! Battibugl u nova realitad?

L’identitad da gender è insatge cumplex e la summa da numerus facturs (biologics, socials e culturals). En Svizra sa defineschan enturn 150'000 persunas sco «nunbinaras». Questas persunas na s'identifitgeschan betg cun il sistem binar ch'ha dominà durant tschientaners. Concret na sa sentan quellas persunas pia betg s'adressadas, cura ch’ins numna ellas «um» ubain «dunna». Sche nus ans distanziain dal sistem binar e contemplain l'identitad da gender sco spectrum cun dapli pussaivladads, lura ha quai era in'influenza sin nossa lingua.

Gist nus Rumantsch:as savain gea bain che la lingua po contribuir a la construcziun d’ina identitad.
Autur: Christina Caprez sociologa

Persunas che sa sentivan nunbinaras hai gia adina dà. Ma ozendi s’etableschan adina dapli pleds che gidan a francar e render visiblas questas identitads da gender: nunbinar, genderfluid, transgender, queer etc. Ed era noss verbs, adjectivs e pronoms ston magari vegnir adattads, sch’ins vul «gendrar» - quai vul dir: sch’ins vul duvrar ina lingua che reflectescha e pledenta l’umanitad en tut sias fassettas. Fin qua na devi nagin’unitad concernent il gendrar per rumantsch. Ma ussa exista in mussavia che po gidar a s’avischinar pass per pass ad ina lingua inclusiva.

Quai na fa gea mal a nagin, sche jau scriv 'student:as' – cun in punct dubel.
Autur: Giuanna Caviezel sociolinguista

Pitschen glossari*

Avrir la box Serrar la box

agender: Sche mia identitad è «agender», lura viva jau senza definir mes gender.

binar: Il sistem binar sa basa sin l'idea ch'i dettia sulettamain dus genders: «um» ubain «dunna».

cis/ cisgender: Cis(gender) sun jau, sche jau sun d'accord cun il gender ch’ins m’ha attribuì a la naschientscha. La gronda part da la populaziun è «cis».

ciseteronormativitad: Il partir dal principi che tut:tas sajan «cis» e sa sentian attirad:as da persunas dad in auter gender - ch'el:las sajan pia eterosexual:as.

genderfluid: Sche mi'identitad è «genderfluida», lura fluctuescha ella tranter attributs e rollas da gender.

gendrar: Duvrar ina lingua inclusiva che reflectescha e pledenta tut:tas.

identitad da gender: Tschertezza interna ch’ina persuna ha pertutgant ses gender. L'identitad da gender sa chatta sin in spectrum e vegn influenzada dad elements biologics, socials e culturals. Tras l’istorgia han p.ex. bleras persunas vivì ina vita «cis». Quai era, sche lur «identitad da gender» fiss stada in’autra.

nunbinar: Ina persuna nunbinara n'è betg d'accord cun sa laschar metter en il truclet «um» ubain «dunna».

queer: In pled englais che vegniva utilisà pli baud sco pled negativ en connex cun persunas «ordaifer las normas» («queer» = «bizar»/ «curius»). Ozendi dovra la communitad queera sezza quest pled. El cumpiglia tut las furmas d’identitad che n'èn betg «cis», e/ubain betg «eterosexualas».

trans/ transgender: Transgender sun jau, sche jau na sun betg d'accord cun il gender ch'è vegnì attribuì a mi a la naschientscha, e che mia identitad sa chatta en in auter gender.

*Quest glossari n'è betg cumplet e las definiziuns sa midan da funtauna a funtauna ubain era cun il temp. Sche Vus n'essas betg d'accord cun ina u l'autra definiziun, ans contactai.

En questa Marella vegnan a pled:

Avrir la box Serrar la box

Or da l'archiv:

Nossa linguista, Marietta Cathomas, dat in'invista pli profunda en connex cun la damonda: co gendrar en il rumantsch?.

La Show

RTR Marella 09:00

Artitgels legids il pli savens