Déjà-vu politic: Gia otg giadas dapi l'onn 1937 ha il suveran dal Grischun laschà ir da la glatscha giu ina midada dal sistem d'eleger il Cussegl grond en il Grischun. Uss STO il Grischun dentant midar quel, il Tribunal federal ha decidì ch'il maiorz, sco sistem d'eleger per l'entir chantun, n'è betg confurm a la constituziun. Gea, schizunt mintga segund deputà na saja betg elegì confurm a la constituziun. Co pudess lura in nov sistem guardar or? In, ch'è il pli sincer per la pli gronda part pussaivla dal chantun? Cun agid dal schurnalist Curdin Vincenz avain nus tschertgà uschia in sistem - e surdà ina proposta al president da la regenza Jon Domenic Parolini.
Restar tar maiorz
Quai muntass ch’ils cirquits electorals stuessan dentant vegnir adattads – vul dir quels sis cirquits ch’èn tenor il Tribunal federal memia gronds per il maiorz stuessan vegnir fatgs pli pitschens ed insaquants memia pitschens sco Avras stuessan fusiunar. Cuira per exempel stuess ins parter en plirs cirquits electorals. Dentant fiss quai lura pussaivel da restar tar ils sistem d’eleger da maiorz, quel che elegia «chaus e betg partidas». In argument dals aderents dal maiorz: Per il suveran èn las elecziuns cun maiorz pli simplas, ins elegia simplamain il candidat che plascha.
Il privel: Las grondas partidas profiteschan.
In model maschadà
En auters chantuns sco per exempel en il chantun Uri dat quai gia ina maschaida tranter maiorz e proporz. Ils cirquits pitschens elegian lura ils candidats cun il maiorz, ils cirquits gronds cun proporz. Il grond dischavantatg d’in model maschadà è, ch’il sistem n’è betg unifitgà. Sch’insatgi mida lura d’ina vischnanca en tschella ha el tuttenina in auter sistem d’eleger. Ultra da quai din purists, che quai model chaschunia in sistem da duas classas tranter deputadas e deputads. Cun quella metoda na stuess ins dentant betg midar bler en il chantun e pudess er restar tar ils cirquits electorals sco els èn oz.
Il privel: Dus differents models d’eleger en il chantun.
Be proporz
Ils aderents dal proporz èn da l’opiniun, che be il proporz saja in sistem d’eleger fair perquai che be cun il proporz hajan er partidas pli pitschnas la schanza da survegnir in sez. Vinavant è in argument, che sulettamain cun il proporz saja pussaivel ch’il Cussegl grond represchentia er la vaira fermezza da las partidas. Cunzunt las partidas PS e PPS ch'èn oz en il Cussegl grond «sutrepreschentadas» beneventassan ina midada sin il proporz. Ils adversaris dal proporz teman dentant, che candidats da las regiuns periferas avessan lura fadia da vegnir elegids en concurrenza cun ils candidats da regiuns urbanas ch’èn pli enconuschents.
Il privel: Sco per exempel tar las elecziuns naziunalas èsi betg garantì ch'il candidat cun las bleras vuschs survegn lura er il sez.
Proporz dubel en las regiuns
Nagina vusch giess cun in proporz dubel a perder – quai è l’avantatg d’in proporz dubel. Cun quel vegnan sco emprim tut las vuschs da l’entir chantun dumbradas e lura vegnan ils sez repartids. Vul dir: Sche jau simpatiseschel en Surselva cun in candidat dals verd-liberals avess quel be cun in proporz nagina schanza – cun il proporz dubel gida mia vusch forsa betg gist il candidat da la Surselva dals verd-liberals, dentant per exempel il candidat da Cuira dals verd-liberals. Ultra da quai crudassen uschia las colliaziuns da glistas davent. Per il proporz dovra quai ina buna grondezza, perquai pudess ins cumbinar quai sistem cun ina schliaziun dals cirquits electorals ed ins pudess eleger en las regiuns politicas sco ellas èn vegnidas instradadas il 2012.
Il privel: Il sistem è plitost cumplitgà da declerar.
Marella 09:00
