La «Consolaziun della olma devoziusa» è il cudesch il pli impurtant da chanzuns spiritualas da la Surselva sco era dal Surmir, u atgnamain da l'entir Grischun catolic. Ella è cumparida tranter il 1690 ed il 1945 en 12 ediziuns. Iso Albin, musicist ed anteriur magister da musica, enconuscha profundamain la consolaziun.
L'emprima ediziun ha edì il benedictin Carli Decurtins a Nossadunna da la Glisch, Trun, stampada cun in squitschader portabel. En in pled a la «Chara Catholica Giuventetgna» (1702) remartga l'editur ch'i saja la veglia da Dieu da chantar, quai betg mo en baselgia e durant processiuns, mabain era «ellas Casas, sil Feld, ad enten las lavurs».
Ils texts da las chanzuns èn ordinads tenor il chalendari ecclesiastic che cumenza cun l'advent. Il tschaiver fascheva part integrala da l'onn ecclesiastic en la Consolaziun della olma devoziusa ed è dotà cun otg chanzuns davart la vanitad. Las chanzuns èn per part adaptaziuns da Balzer Alig e da Zacharias da Salò, per part translaziuns dad originals tudestgs da Friedrich von Spee, Paul Gerhardt, Angelus Silesius ed auters. Tranter quellas datti vairas perlas, sco p.ex. «Jeu sun d'amur surprida», ma era bleras originalas sco p.ex. las numerusas chanzuns deditgadas a lieus da pelegrinadi da la regiun.
Gia Casper Decurtins aveva rimnà texts da chanzuns profanas e sacralas en la Crestomazia. Er autras persunalitads rumantschas han rimnà texts da chanzuns, uschia per exempel Tumasch Dolf, Hans Indergand, Aluis Simonet, Gian Gianet Cloetta. Tumasch Dolf è pli tard lura sa deditgà pli fitg a la chanzun populara.
La valita per la liturgia n'era betg gronda e las melodias e texts èn atgnamain reservadas per la generaziun fitg, fitg veglia. En il temp dad oz èn quels texts betg pli adattads.
Naginas notas
Interessant è ch'il cudesch cuntegn be ils texts da las chanzuns e naginas notas. Il pievel chantava las chanzuns tenor la tradiziun che permetteva variantas localas, e quasi mintga vitg ha la sia. Ils parochians savevan ils texts per ordinari ordadora, era las chanzuns pli lungas, sco p.ex. la «Canzun dalla Passiun». Suenter il 1850 è vegnì en moda il chant polifon ch'ha remplazzà successivamain la chanzun spirituala.
Las melodias da las chanzuns vegnan preschentadas pir en las ultimas trais ediziuns, la dieschavla dal 1942 procurada da Carli Fry e da Duri Sialm e la 11 e 12avla dal 1942 resp. 1945 da professer Alfons Maissen ensemen cun Werner Wehrli, in'ediziun quasi scientifica. Per si'ediziun ha Alfons Maissen investì bler temp per ir tar la glieud e registrar las melodias da las diversas chanzuns.
Emissiuns da radio cun Alfons Maissen
Tenor Iso Albin saveva Alfons Maissen er che las chanzuns u ils texts da las chanzuns giajan plaunet en emblidanza er perquai che las chanzuns rumantschas na faschevan betg part a la «messa gronda» en baselgia, lezza er per latin. Uschia vegnevan las chanzuns rumantschas be anc chantadas en la messa pitschna, vespras u rusaris. Tuttina sa chattan en il cudesch da messa actual (Alleluja) anc intgins texts ord la Consolaziun, per part er cun novas melodias da Carli Scherrer, Gion Antoni Derungs u er Gion Giusep Derungs.
