Da bun lain
Gion Antoni Derungs è naschì ils 6 da settember 1935 a Vella. Ses bab Wolfgang, scolast secundar ed organist, è mort cura ch’el aveva strusch dus onns. Sia mamma Heinrica, ina sora dal cumponist Duri Sialm, è stada enavos cun el e sia sora Maria Margrita. Gion Antoni ha frequentà il gimnasi a Mustér ed ha fatg il studi da musica a Turitg. Alura è el stà da 1960-62 musicist a Lichtensteig en il Toggenburg, nua ch’el ha emprendì d’enconuscher sia dunna Susy Dicht. Els han alura fatg midada a Cuira, nua ch’el ha instruì da 1962-1999 al Seminari da scolasts.
In musicist multifar
Gion Antoni Derungs è stà scolast, pianist ed organist, dirigent e cumponist – cun engaschi, perfecziun e plaschair. Cun il fieu da l’entusiassem ha el pudì animar, quest um cun fina demananza, quest carstgaun profund e sabi, cun umor e bun cor. El è stà in maister da l’orgla ch’el ha sunà 40 onns en la Catedrala da Cuira ed en autras baselgias. El ha dirigì ils chors rumantschs da Cuira «Rezia» ed «Alpina» ed ha fundà e dirigì durant blers onns il «Quartet grischun» ch’è sa deditgà spezialmain al chant contemporan. Sia gronda passiun era dentant la cumposiziun.
In cumponist da vocaziun
Forsa è la mort prematura da ses bab stada il motiv, pertge ch’el ha creà tantas ovras, differentas cun il tema da la mort, pertge ch’el ha lavurà ad in lavurar, cun ina disciplina da fier, en independenza e cun ina consequenza estetica impressiunanta. El n’ha betg tschertgà il success immediat. Era el ha gì mussavias, però el ha tschertgà e chattà ses agen stil, ses agen linguatg musical. El è ì la via da quel che metta l’individualitad e la qualitad en il center. Sia ovra da passa 400 cumposiziuns cumpiglia bunamain tut ils geners da la musica e tanscha davent da la simpla chanzun enfin a la sinfonia ed a l’opera.
La chanzun populara rumantscha ed il chant sacral
La chanzun rumantscha ha inspirà ed influenzà fermamain Gion Antoni Derungs, la chanzun profana e la religiusa. A Vella cun sia ritga cultura e vita religiusa ha el survegnì ils emprims impuls. El ha instrumentà chanzuns popularas, elavurà melodias, motivs e temas e creà cun quel material custaivel ovras novas.
Intginas da sias meglras cumposiziuns èn vegnidas inspiradas dal chant da baselgia, dal chant gregorian e da las chanzuns spiritualas da «La Consolaziun dell’olma devoziusa». Quai è in ulteriur exempel da sias ragischs che han laschà nascher in’ovra multifaria e d’auta qualitad che ha purtà ses num lunsch sur ils cunfins dal Grischun e da la Svizra, e per la quala el ha astgà retschaiver numerusas undrientschas.
Operas e sinfonias
Gion Antoni Derungs ha gì la capacitad e la perseveranza da crear ovras da gronda dimensiun. Cun «Il cerchel magic», tenor il libretto da Lothar Deplazes, ha el creà l’emprima opera rumantscha. Ulteriuras èn suandadas, trais en il rom dal Festival Origen da Giovanni Netzer. Gion Antoni Derungs ha gì ina gronda predilecziun per la dramatica, per la cumbinaziun da pled, musica ed inscenaziun. Sias sis operas èn era da grond’impurtanza per l’identitad dals Rumantschs. E betg d’emblidar è l’ovra «Henry Dunant – ein dramatisches Menschenleben», cun in text da l’anteriur cusseglier federal Hans-Rudolf Merz. Il dirigent Mario Schwarz, che ha interpretà numerusas ovras da Derungs, ha dirigì quest melodrama a Heiden, Genevra, Sarajevo e Moscau.
Musica cun atmosfera, esprit e plasticitad
Quai che fascinescha mai il pli fitg è l’atmosfera che sias cumposiziuns irradieschan. Jau pens per exempel vid la musica dal ballet d’opera «Sontga Margriata» che ha per mai in caracter sensitiv e sensual, ina musica che schendra atmosfera ed evochescha il intgant particular da quella ditga. Gion Antoni Derungs instrumentava cun il penel dal pictur artist. El era in maister da l’instrumentaziun. Sia musica cuntegn era bler esprit, di il dirigent Simon Camartin che ha interpretà numerusas da sias cumposiziuns, en il rom dal Festival da musica Menhir ed en blers concerts a l’exteriur.
Las pli grondas cumposiziuns, surtut las sinfonias, han ina plasticitad extraordinaria. Parts da caracter liric-filigran sa barattan cun passadis da forz’e vigur. Gion Antoni Derungs è stà in maister dal tun, dals maletgs, da l’elavuraziun da motivs e temas, da l’entretschament e da l’intensivaziun. En sias diesch sinfonias ha el mess tut ses esser, ses sentir e pensar.
Ses testament musical
La «Sinfonia nr.8» – ch’è vegnida preschentada l’emprima giada l’onn 2010 per ses 75avel anniversari sut la direcziun da Simon Camartin en la Baselgia da S. Martin a Cuira – porta il titel «Sein – Vergehen». Il cumponist ha denominà l’emprima part cun «angusto» e scriva: «Mintga carstgaun sto prender cumiau in di. E nus essan tuts cunscients da quei. Mintgaton hai jeu in sentiment anguschont, gie bunamein ina gronda tema da quei passadi, da quei ir naven.» En la segunda part, «mistico», cun motivs dalla «Canzun da sontga Margriata», descriva il cumponist las forzas misticas e misteriusas che sa chattan en tut il esser. En la terza part, «festivo», entretscha el motivs dal Te Deum, «Tei nies ver Diu», e creescha in grandioso sublim. Cun ses pleds: «Igl ei in grond ritual, in laud al Segner ed in engraziament per il fatg che era jau appartegn a quel ravugl dal esser e murir.»
Char Gion Antoni, ils 4 da settember 2012 has ti stuì prender cumià da quest mund, memia baud, ed has laschà enavos Tia dunna Susi e voss uffants Mario, Susanne e Fränzi. E Ti has laschà enavos blers e buns fastizs da Tia vita e da Tia ovra. Anc oz aud jau Tia vusch miaivla ch’era l’expressiun da Tes esser curtaschaivel. Ed jau ves Tes egls vivs ch’irradiavan bainvulientscha. Tia vusch, Ti’egliada, l’expressiun fina da Tia fatscha, la profunditad da Tes sentir e pensar, Tia seriusadad e Tes umor – Tia entira persunalitad sa resplenda en Ti’ovra che vegn a viver vinavant e tegnair Tai tar nus en buna memoria.
(Ina versiun tudestga da quest artitgel dal romanist Arnold Spescha è cumparì en la broschura «Wichtig ist allein das klingende Resultat – Impurtont ei sulettamein co ei tuna», edida da la Fundaziun Gion Antoni Derungs.)