(vallader) «Schi va bain a meis uffants, lura vaja bain eir a mai.» Quista frasa doda adüna darcheu. Ella m’irritescha. Nu das-cha ir bain a genituors, schi nu va bain als agens uffants? O suotsura, nu das-cha ir bain a mai, scha mia mamma nu sta bain?
Vairamaing füss quai üna bella frasa. Ella muossa, chi’s pissera per quels chi s’ha jent e chi s’es pertoc, sch’els patischan. Ma as stoja perquai metter a sai sülla seguonda plazza? Ingio cumainza l’egoissem ed ingio finischa l’altruissem?
Dumondas sur dumondas. Eu sun ida in tschercha da respostas e n’ha chattà ün pêr citats da Thich Nhat Hanh, ün muong buddhist, ün filosof e scriptur. El disch: «Scha no nu savain co tgnair chüra da no svess e co amar a no svess, lura nu pudaina guardar per quels cha no amain. Amar a sai stess es la basa per amar ad inchün oter.»
Quist nun es uossa neir alch novischem, ma a mai plascha ch’el disch, cha minchün haja la respunsabiltà, da tgnair chüra da sai svess. Ed istess am dumonda, sch’eu nu sun lura egoista. O nun ama simplamaing na avuonda? Forsa am n’haja da dumandar alch oter: Che insomma es drett’amur? Thich Nhat Hanh ha eir bunas respostas a quella dumonda. El descriva cha drett’amur consista da quatter parts: bainvuglientscha, cumpaschiun, plaschair e libertà.
Esser quia per inchün voul dir esser preschaint cun corp ed orma, avair incletta ed acceptar a tschel co ch’el es.
Bainvuglientscha, as poja cultivar schi s’improuva d’incleger a tschella persuna e schi’s tilla fa plaschairs. E quai as poja be far, schi’s passainta temp cun ella. El disch: co lessa amar ad inchün, sch’eu nu sun mai quia? Radschun ha’l.
Cun cumpaschiun manaja’l da tour part, ma sainza stuvair patir. Il desideri da güdar a tschella persuna nu basta, i voul eir la capacità per far quai, voul dir ün’incletta profuonda pels sentimaints da tschella persuna. A mai para cha quai gnia resguardà suvent massa pac. No gnin cun’ideas, che chi füss tuot d’amegldrar, impè da tadlar simplamaing inandret che cha tschella persuna quinta. Quai bastess forsa eir fingià per sustgnair.
Il terz elemaint cha’l nomna es plaschair. Drett’amur, seguond seis avis, cuntegna cuntantezza. Schi’s patischa be, lura nu saja drett’amur. Quist’opiniun fa sen. Giodair il temp insembel ed esser cuntaints.
E sco ultim: la libertà. Laschar avuonda lö a seis char o a sia chara ed eir svess rivar da trar il flà sainza stuvair tour distanza, quai tocca pro l’amur. Laschar la libertà a tschel dad esser sco ch’el es ed eir svess, d’avair a libertà dad avair seis agens sentimaints. Che bella visiun! Ma sgüra na simpla d’accumplir.
Dimena, verer per mai svess nu voul dir ch’eu nu saja quia per oters e neir na ch’eu pensa be vi da mai. Na, cun quai surpiglia respunsabiltà per mai svess e dun eir amo il dret a tschels d’agir listess. Esser quia per inchün voul dir esser preschaint cun corp ed orma, avair incletta ed acceptar a tschel co ch’el es.
Schi va bain a meis chars, lura m’allegra per els. Ed a mai vaja, sco chi va a mai, e quai es eir bun uschea.