Siglir tar il cuntegn

Header

audio
Pled sin via
Or da Vita e cretta dals 10.02.2022. Maletg: MAD
laschar ir. Durada: 4 minutas 11 Secundas.
cuntegn

Pled sin via Vuolp o rizza

Stimada lectura, stimà lectur, scha vus pudessat tscherner, tockessat plüchöntsch pro las vuolps o pro las rizzas? Il filosof grec Archilochos ha scrit 650 avant nos temp: La vuolp sa üna pruna robas, la rizza sa üna roba gronda. Daspö ch’eu n’ha let il citat pro Ronald Dworkin, in «Gerechtigkeit für Igel», am fetscha quista dumonda. E lura: vuolp o rizza?

Da la vuolp cugnuschaina la tarabla cha Esop ha scrit: Ch’ün corv ha chattà ün toc chaschöl ed es sezzà giò sün ün bös-ch per til mangiar. La vuolp passa ed ha cuaida dal chaschöl. Ella fa bellinas al corv ed a la fin til dumond’la da chantar üna chanzun cun sia bella vusch. Malprudaint causa las bellinas driva’l seis pical e’s metta a cratschlar. Il chaschöl crouda giò e la vuolp furbra til piglia e passa cun grond gust. Esop vezza sia tarabla sco avertimaint cunter quels chi surmainan cun bellinas.

Ma quantas jadas ans vaina svess tut il temp per tour la distanza e per verer a nossa realtà sco üna chaussa?
Autur: Stephan Bösiger Plevon

La vuolp vala sco furbra, creativa, buondriusa. Ella metta aint dapertuot a seis nas ed appara e svanischa sco’l vent. Ella es indschegnaivla ed abla da s’adattar a bod mincha situaziun. La vuolp para dad avair bod tuottas qualitats per surviver i’l muond dad hozindi. Ella es tagliada e sa surmanar grazcha a sia bella parentscha. E lura: vuolp o rizza?

La rizza vala sco intelligiainta – ma plana. Cun sia chommas cuortas nu par’la da rivar our d’ün fat. In cas da privel sta’la plü jent salda, fa üna culla ed observa la situaziun. La rizza es quella chi riva plüchöntsch suot las roudas, eir sch’ella guadogna la cuorsa cunter la leivra grazcha ad üna finta illas tarablas dals frars Grimm.

Vuolp o rizza? Nos muond es plainamaing orientà invers las vuolps chi, sco furbazs da bella parentscha, san impreschiunar il cuntuorn, independentamaing sch’ellas san be üna pruna o han eir inclet las relaziun plü grondas chi’s zoppan davovart. Güsta dürant ils ultims duos ons eschan nus stats sco vuolps chi vain imprais üna pruna e vain creà ün’arsaja per novitats – nus ans vain laschats tschüffer suvent da vuolps chi han impreschiunà cun lur bellinas tradituras. Ma quantas jadas ans vaina svess tut il temp per tour la distanza e per verer a nossa realtà sco üna chaussa?

Archilochos ha scrit: «La vuolp sa üna pruna roba, la rizza sa üna roba gronda.» Quai ch’el nun ha scrit es la consequenza, e quella constataina vieplü – a lunga vista vain la vuolp our d’flà e perda il fuond, intant cha la rizza po mantegner üna tscherta survista.

A man dal citat dad Archilochos nun es la dumonda güsta: Vuolp o rizza? La dumonda vess dad esser: daina lö avuonda a tuots duos per chattar il bun equiliber? Daina lö a la vuolp chi, cun seis buonder, chatta adüna respostas nouvas – e laschaina spazi a la rizza per na perder our d’vista la roba gronda; ils üns tilla nomnan Dieu, oters tilla dan ün oter nom.

«Daina lö avuonda a tuots duos – a la vuolp ed a la rizza – per chattar il bun equiliber?»

RTR 08:45 Pled sin via

Artitgels legids il pli savens