Cun 75 onns bain blers che giaudan gia daditg lur pensiun, Leo Condrau dentant betg. Anc adina lavura l’interprendider, oriund da Mustér, per las interpresas ch’el ha fundà avant 25 onns. «Jau hai adina fatg gugent e fatsch anc ussa gugent questa lavur», di l’inschignier da construcziun che viva cun sia partenaria ad Ennetbaden en il chantun Argovia.
Entschet ha Leo Condrau l’emprim cun porscher rulleras elasticas ch’ins dovra ozendi tranter auter per far pli stabil, confortabel e durabel in bajetg. Grazia a da quels elements elasticas pon ins per exempel mitigiar vibraziuns dals autos u dals trens che passan sper las chasas vi e che pudessan disturbar ils cussadents. Er gidan questas rulleras elasticas da minimar donns vi dals bajetgs ch’i po dar entras pitschens moviments en la terra u entras tensiuns da fraid e chaud. Integrà en l’interpresa eran er ils uschenumnads «profils da fugas» ch’ins dovra per exempel tar punts per evitar ch’i dettia donns sch’ellas vegnan pli lungas cura ch’i fa chaud e pli curtas cura ch’i fa fraid.
Maletgs acustics cunter la canera
Schliaziuns per ch'i tuna bain en ina localitad porscha el cun sia segunda interpresa. Insatge ch’i dovra per exempel en localitads nua ch'i vegn chantà e sunà u er en studios da registrar tun e musica. Dentant era a chasa po ina buna acustica esser d'avantatg. Cunzunt sch'ins taidla gugent musica. «Sche ti has ina buna stereo a chasa, lura tuna quella be bain, sche l’acustica da la stanza funcziuna era», declera Leo Condrau che sa fatschenta fitg gugent cun l'acustica.
Ti na poss betg tadlar bella musica en ina stanza cun schletta acustica.
Ina buna acustica vul er dir da reducir la canera en ina stanza. Quai ch’è per exempel d’avantatg en biros gronds u er ustarias. Cunzunt en ustarias pudessan ins anc far bler dapli è Leo Condrau persvas. «Là èsi savens memia dad aut che ti n’audas nagut pli perquai che tuts tschantschan», s’accorscha l’inschignier ch’ha fatg pli tard er in studi supplementar en acustica. Qua manchian dentant savens ils daners e la veglia da far investiziuns.
Pussaivladads per reducir la canera en ina stanza dettia bain bleras. Bunas experientschas haja el per exempel fatg en ustarias cun plattas spezialas ord ina stgima da melamin u er or da material reciclà. Sin quellas plattas pon ins tenor Leo Condrau era squitschar maletgs u fotografias e pender quellas uschia vid la paraid. Ch’el survegn qua er mintgatant directamain in resun da ses clients per sia lavur, plascha natiralmain ton pli fitg ad el.
La glieud scriva a mai mintgatant ina brev per dir ch’i tunia ussa bler meglier.
Sper la lavur interessanta chat el er bel ils contacts socials ch’el ha cun lavurar. «Quai è insatge ch’ins n’ha betg sch'ins è simplamain en pensiun e va davent”, di Leo Condrau ed agiunta cun in surrir: «Cun lavurar vinavant n’èn ins er betg mo pli en l’abitaziun cura ch’ins è pli vegls, mabain ins po uschia er ir en ses biro e far là insatge. Er sch’ins na lavura betg pli uschè bler sco pli baud.» Vitiers motiveschia il lavurar era el da tuttina anc far bleras chaussas dasperas.
-
Bild 1 von 7. Passiun culms e raiver. En ils culms sa senta Leo Condrau adina bain. Igl è per el insatge bel e fascinant d'ir pils culms ed a raiver. Insatge ch’el fa gia dapi ch’el è in uffant. Qua senta el era ina tscherta libertad. Bildquelle: MAD.
-
Bild 2 von 7. Passiun culms e raiver. Er cun 75 onns raiva el anc adina fitg gugent. «Raiver è bun sco sport. E mintga giada che ti es vi da raiver en halla u giuadora vegns er confruntà cun novs problems che ti stoss lura schlià», di Leo Condrau en l'emissiun «Profil». Bildquelle: MAD.
-
Bild 3 von 7. Cudesch da fotografias . Als dis da litteratura il 2022 discurra el cun Mevina Puorger davart ses nov cudesch da fotografias: «Ir per turnar». El ha stuì far qua ina selecziun da sias passa 1'000 fotografias ch'el ha gia fatg. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 7. Fotografar – art per s'exprimer. Tar el a chasa ad Ennetbaden (AG) pendan pliras fotografias ch'el ha fatg. Il fotografar è in das ses hobis preferì ch'el ha intensivà dapi ch'el ha lavurà a New York l'entschatta dals onns 1980. Bildquelle: MAD.
-
Bild 5 von 7. Cursa internaziunal da skis da tura . Plirs onns ha Leo Condrau organisà questas cursas da nivel internaziunal a Mustér. Bildquelle: MAD.
-
Bild 6 von 7. Cursa internaziunala da skis da tura. Leo Condrau il 2017 cura ch'el era anc president dal comité d'organisaziun da la Trofea Péz Ault. Sper el il veterinari chantunal, Giochen Bearth ch'ha surpiglià quest post dal comité d'organisaziun dad el. Bildquelle: RTR.
-
Bild 7 von 7. Partenaria per la vita. Cun sia partenaria dal chantun Giura è el dapi 42 onns ensemen. Emprendì d'enconuscher ella, ha Leo Condrau en in curs da franzos suenter sia dimora en ils Stadis Unids da l'America. «Ella sto esser stada inamurada da mai, perquai ch'ella ha valità mes franzos bler meglier che quai ch'el era», manegia el en l'emissiun «Profil». Bildquelle: MAD.
Experientschas per la vita – Nepal, Nigeria e New York
Avant da sa far independent ha el lavurà sco inschignier da construcziun tar differentas interpresas, e quai plirs onns er en l’exteriur. Emprendì ha Leo Condrau dissegnader da construcziun bassa. Suenter l’emprendissadi tar l’uffizi chantunal a Cuira ha el fatg il diplom sco inschignier da construcziun a la Scola tecnica superiura (HTL) a Lucerna.
«Bainprest èsi stà cler a mai suenter tut quels onns da scola, ch’jau vi ir en l’exteriur a lavurar.» Uschia ch’el è ì il 1975 per la Helvetas en il Nepal per gidar da construir punts pendentas per peduns. «Mia lavur era dad ir dad in plazzal a l’auter per mirar che tut giaja sco planisà. E cunquai ch’ins gieva tut a pe, cuzzava quai per part duas fin 6 emnas dad ir d’ina punt a l’autra», sa regorda el anc bain.
Dapi lura na tema jau era betg pli. Jau poss ir dapertut nua ch’jau vi ch’jau n’hai betg pli tema.
Ina aventura sco giuven um da 26 onns, pertge el era per l’emprima giada persul en in pajas ester. In pajais bain fascinant cun culms impressiunants, dentant tuttina en in lieu ch’el era davent da tut e nua ch’el na saveva er mai propi tge che capita il proxim di. En quels dus onns en il Nepal ha el per exempel be pudì telefonar duas u trais giadas a chasa. In bun ami e daventà en quel temp ses gidanter nepalais.
Questa dimora a l’ester haja dà ad el blera independenza. El haja qua pers la tema da l’ester. Dapi lura possia el ir dapertut senza avair tema. E cunquai ch’el haja duvrà ina giada in'emna per vegnir en l'ospital a Kathmandu cura che ses pe era vegnì tut blau, haja el er survegnì il sentiment che insaco vai adina. «In temps fitg bel ed intensiv vi dal qual jau patratg anc bler», di Leo Condrau.
Ti vesas mintga di in mort, mintga di in accident.
Main bunas experientschas ha el perencunter fatg en la Nigeria, nua ch’el ha lavurà suenter ils dus onns en il Nepal. Tar in project d’electrifitgar il pajais ha el bain er gì qua buns ed interessants inscunter cun la glieud indigena en in pajais cun fitg bellas cuntradas, dentant la violenza extrema ed era la corrupziun n’han la fin finala betg laschà enavos bunas regurdientschas vi da quest pajas da l’Africa. «Ti vesas mintga di in mort e mintga di in accident uschespert che ti es sin las vias u er en las citads». E vi da quella violenza n'ha el mai pudì s'endisar. Uschia ch'el è puspè turnà suenter dus onns per ir a lavurar en ils Stadis Unids da l'America.
Pertge ses grond siemi era adina da pudair ir a New York a lavurar. E grazia ad ina organisaziun che purscheva «training on the job» ha el pudì ir per dus onns en ils Stadis Undis da l’America. L’emprim è el anc stà ad Atlanta, nua ch’el ha visità ina da las grondas universitad tecnicas. Perquai ch’el vuleva sper la scola dentant er lavurar insatge, ha el dumandà il professer tar il qual el aveva lecziuns davart vibraziuns, sch’el possia gidar el da chattar ina plazza. E quest professer haja lura prendì el lura tar in biro d’inschignier, nua ch’el haja anc il medem pudì entschaiver a lavurar.
Ti poss dir: quai è in super job ed il proxim di gia dir jau vom davent. Quai vegn acceptà.
E grazia a sia avertadad n'ha el betg mo svelt chattà ina lavur sco inschignier ad Atlanta, mabain aifer curt temp ha el er pudì realisar ses siemi dad ir a New York. Sper il biro d’inschignier ch’el lavurava avevi numnadamain er in biro d’inschignier da New York. Uschia ch’el ha dumandà in di il schef da quest biro, sch’el n’haja betg ina plazza per el a New York. Quel haja respundì: «Ti poss vegnir. Vegn l’emna proxima a New York e lura è quai bun.» E quai ha el fatg. Disditg immediat la plazza ad Atlanta, sa mess anc la saira sin viadi en direcziun New York e cumenzà dus u trais dis pli tard a lavurar là.
Ed il «Big Apple» è stà per el anc meglier che quai ch’el aveva imaginà avant. Mez onn n’ha el betg pli bandunà New York perquai ch’el era uschè fascinà ed animà da questa citad che purscheva er culturalmain bler per el. «Ti na stoss betg sa dumandar tge datti tut, mabain tge vi jau propi far.» Uschia ha el cumenzà là tranter auter a sa fatschentar pli intensivamain cun la fotografia, ina da sias grondas passiuns, u era a visitar operas, teaters e concerts. «Ed entras quai era jau adina in zic per la pitgognas enturn», conceda el. Ina citad ch’ha animà el enorm e ch’el pudess anc oz s’imaginar da turnar.
L’amur da sia vita
Puspè enavos en Svizra ha el gì il basegn da puspè meglierar ses franzos ch’el aveva emprendì en la scola superiura ed ha perquai fatg in curs. Ch’el vegnia dentant a perfecziunar talmain ses franzos cun chattar là l’amur da sia vita, n’avess el er betg pensà. Pertge el ha emprendì d’enconuscher là la scolasta da franzos dal Giura ch’è daventà sia partenaria e cun la quala el è ussa dapi 42 onns ensemen. Ses franzos è vegnì uschè buns ch’el inditgescha el sper rumantsch e tudestg, sco ses linguatg mamma. Dapi blers onns vivan els ensemen ad Ennetbaden en il chantun Argovia.
Suenter sia dimora en ils Stadis Unids ha Leo Condrau lavurà per differentas firmas svizras en differentas funcziuns. Ed era qua ha el adina puspè visità ed er lavurà en blers pajais dal mund: uschia per exempel era en l’India, la Venezuela, il Honduras, il Dubai, il Libanon, en la Slovenia, Frantscha, Austria, Germania u er en l’Italia. L’onn 2000 è el lura sa decidì da sa far independent.
Plaunsieu tanscha quai ussa
Perquai ch’el ha gì bunas plazzas, nua ch’el fadiava era bain, ha el bain gì in zic pli ditg da far quest pass en l’independenza. «Il di ch’jau sun sa decidì da sa far independent ha vairamain midà la vita», sa regorda el. Cunzunt ils emprims onns sajan stads dirs. Era perquai ch’el haja fadià pauc u nagut cun sias interpresas d’acustica, da profils da fugas e da rulleras elasticas.
Malgrà quels onns dirs n'è el mai pli vegnì sin l’idea da dar si tut quai, da tschertgar ina plazza ed ir a lavurar insanua tar in'interpresa. «Dapi ch’jau sun sa fatg independent è quai tut in’autra lavur ch’avant», explitgescha Leo Condrau. E quella lavur ha plaschì uschè bain ad el ch’el ha gugent er lavurà vinavant fertant ch’auters èn ids en pensiun cun 65 onns.
Pli baud schev’jau anc tar problems: ussa pir da dretg!
Ma ussa, 10 onns pli tard, senta era el ch’i fiss plaunsieu temp da chalar da lavurar e giudair la pensiun. El n'ha per exempel betg pli l’energia e la gnerva sco pli baud, sch'i na marscha betg uschè bain sin in plazzal. «Uschè spert ch’i dat problems malempernaivels sin in plazzal u sch’ins ha da far cun glieud che n’è betg gist uschia sco quai ch’ins vul, lura hai jau ussa schon dapli problems che pli baud», conceda Leo Condrau che festivescha il november ses 76avel anniversari. Pli baud scheva el anc tar problems: «Ussa pir da dretg!» L'energia per quai è dentant adina vegnida pli pitschna quai ch'è stà per el in segn da stuair admetter: «Plaunsieu tanscha quai ussa!»
Gia chalà ha Leo Condrau cun tut las organisaziuns ch’el era engaschà. Ed el è era vi da reducir la lavur per avair dapli temp d'ir si Mustér en sia segunda abitaziun, d'ir sin viadi e per autras chaussas. Singuls projects fa el anc adina gugent, ma el na vul betg pli ir mintga di en il biro a lavurar. Perquai tschertga el er in u ina successura ch’è pront da surpigliar l'ovra da sia vita, sias firmas. Quai n'è denant betg uschè simpel, sco quai ch'i para:
Da vender ina firma pitschna n’è betg simpel. Ti stos chattar insatgi ch'è pront da ristgar insatge e che vul era far meglier.
Per tuttas interpresas n'ha Leo Condrau anc betg chattà ina schliaziun. Perquai vegn el a lavurar vinavant in zic. Schegea che lavurar saja bain in grond pled, manegia Leo Condrau. El vegnia per il mument bain a far tschertas chaussas vinavant. Co ch'i va vinavant cun l’acustica e las rulleras elasticas en stabiliments na po el betg anc dir, era betg, tge ch’el vegn la fin finala a stuair dar si e laschar ir. Ses biro vegn el en tutta cas a salvar e far là vinavant vi da sias fotografias, ina da sias grondas passiuns sper il raiver ed igl ir a culm.