«Serainas sco il tschiel ed armonicas sco la cuntrada da la Val Schons èn era lur chanzuns». Quests pleds a l'entschatta dal film mussan l'impurtanza che la stretga patria da Maton ha gì per ils dus cumponists. Tumasch Dolf ha bain bandunà ses lieu d'origin, è dentant adina puspè turnà. Ses figl Benedetg ha durant l'entira vita passentà las vacanzas da stad a Maton. Lur chanzuns van lura era bain a prà cun la cuntrada alpina da la Val Schons. Ellas dattan in tun char ed amabel al mintgadi muntagnard. In tun che va a cor e che fa bain.
Tut la famiglia era mintga stad si Maton. Tumasch Dolf gidava da far fain a sia parentella. Il Benedetg gieva enturn dapertut e fascheva excursiuns, sunava clavazin. Per el han els perfin transportà si in clavazin per ch'el possia exercitar.
Tge gronda impurtanza che l'origin da Maton ha gì per omadus cumponists raquintan las parentas Menga Dolf, figlia da Benedetg, e Trudi Bott, biadia da Tumasch.
Il fil cotschen dal film fa la musica da Tumasch e Bendetg Dolf. Quella vegn interpretada dals ensembles vocals Cantus Avis, incantanti, cantus firmus surselva e da la solista Salome Cavegn accumpagnada da Clau Scherrer al clavazin.
Nus avain passantà las vacanzas da stad adina a Maton. Mes bab segava gugent. Quai era per el ina vita da nostalgia, ina spezia da vita da pur da muntogna, ch'el viveva era 7-8 emnas la stad.
Ils dirigents Christian Klucker, Clau Scherrer e Luzius Hassler raquintan da la muntada che la musica dals dus Dolfs ha per els.
Christian Klucker e Clau Scherrer han interpretà pliras da lur ovras vocalas ils ultims onns. Luzi Hassler è stà in dals emprims insumma ch'ha manà si cun ses Bündner Vokalensemble ovras da Benedetg Dolf.
Igl è ina musica autentica ed onesta che na mussa nagut per parada. Sche l'ovra cumpletta da Beni Dolf è ina giada or, hai jau il sentiment ch'ella vegn a vegnir sunada ed observada er sur la Svizra ora.
Dapi passa 10 onns è el vidlonder da digitalisar il relasch musical da ses ami Beni. Quel cumpiglia passa 1'000(!) ovras. En 5-10 onns duess quella lavur esser fatga.
Las chanzuns d'art da Beni Dolf èn grondiusas chanzuns. Quai èn chanzuns che na tutgan betg en il truchet. Quellas ston vegnir ora en il mund da las chanzuns, en il mund, betg mo en nossa regiun, en il mund.
Speziala attenziun merita la premiera da duas chanzuns d'art da Benedetg Dolf. La giuvna solista Salome Cavegn, oriunda da Breil, ed il pianist Clau Scherrer preschentan «La daman» e «Startugl» che Benedetg Dolf ha scrit durant la Segunda Guerra mundiala. Igl èn duas chanzuns pretensiusas e stgiras sco il temp, en il qual ellas èn naschidas.
Chanzuns da Tumasch Dolf
Vid l'exempel da la poesia «Startugl» declera Clau Scherrer en il film co il cumponist Benedetg Dolf ha mess en musica la poesia da Flurin Darms.
Il bab da blers hits rumantschs
Tumasch Dolf (1889 – 1963) è oriund da Maton, ha scrit chanzuns ch'èn daventadas gronds hits e quai en tut ils idioms rumantschs: En l'Engiadina «Il cumün in silenzi», en Surmeir «La patria», en la Val Schons «Egl jester», en Surselva «Allas Steilas» per numnar mo in pèr da sias chanzuns cumponidas en quel uschenumnà tun popular (Volkston) che plascha fin oz uschè bain a la glieud.
Suenter avair fatg la patenta da scolast dat el scola primara, pli tard secundara a Donat, Ziràn e Tumein. En las vacanzas da stad fa el il diplom da scolast da musica al conservatori da Turitg. Sper quai collecziunescha el chanzuns veglias e creescha novas.
Durant l'Emprima Guerra mundiala marida el Berta Plattner da Lyss (BE). Il 1918 nascha Benedikt Dolf, lur emprim da quatter uffants.
Chanzuns da Tumasch Dolf
Fitg fritgaivla è la collavuraziun cun ses ami e poet Gian Fontana. Ils onns 1920 realiseschan els ensemen intgins gieus da chant, ils emprims per rumantsch. Bain enconuschents èn per exempel «La stiva da filar», «Ad acla», «Sibila».
Tar Tumasch Dolf sentan ins fitg ch'el vegn da la pratica e ch'el ha scrit per la glieud chanzuns ch'els chantavan gugent, chanzuns ch'ins po spert chantar, che tunan bain, che van en l'ureglia ed a cor.
Tumasch Dolf ha per mai ina gronda muntada entaifer la Rumantschia. El scriva en in tun che para popular, sias melodias tegn ins simplamain endament e lura vegn vitiers che ses arranschaments en quatter vuschs tutgan immens la nota. Mintga nota è exact en il dretg lieu.
In dals pli impurtants
Benedikt Dolf (1918 – 1985), meglier enconuschent sco Benedetg, è oriund da Ziràn. El è senza dubi in da noss pli impurtants cumponists. Suenter in studi da teologia e teoria da musica ed intgins onns sco plevon refurmà a Valendau, cuntinuescha el da studegiar musica a Turitg. El acquista il diplom da pianist da concert e vegn elegì il 1957 sco scolast da clavazin ed orgla al seminari a Cuira. Dus onns pli tard marida el l'artista Trudi Briner. A l'entschatta dals onns 1960 sa domicilieschan els ensemen cun lur figlia Menga a Rofels sur Maiavilla.
L'ovra da Benedetg cumpiglia musica per gieus festivs e per films, musica per orgla e clavazin, musica da chombra ed orchester e numerusas chanzuns per chor e solo en rumantsch e tudestg.
La fama n'era betg impurtanta per el. El aveva il pli grond plaschair, sch'in chor chantava insatge dad el. Lura essan nus ids là. Ch'i va vinavant cun il bain da chant rumantsch, quai era propi extremamain impurtant per el, ma la fama n'al interessava simplamain betg.
La gronda part da sias ovras è anc strusch scuverta, perquai ch'el n'ha betg publitgà bleras durant sia vita. Ils ultims onns vegnan quellas dentant manadas si pli e pli e quai per tut la Svizra ed utrò.
Per Clau Scherrer han las chanzuns dals cumponists Dolf ina qualitad tut speziala.
Jau hai empruvà ora bleras chanzuns rumantschas cun chantadurs, ma quellas dals Dolfs tegnan simplamain.
Chanzuns da Benedetg Dolf
Era per il dirigent Luzius Hassler èsi nairas uras che las chanzuns da Benedetg Dolf vegnan preschentadas dapli, el n'haja nagliur auter udì in accord en trais vuschs che tunia uschè bain, che saja uschè equilibrà e mess uschè bain sco tar las chanzuns da scola ( sco per exempel «Bagnnia agl matg») da Benedetg Dolf.
Igl è propi fenomenal, quai ch'el saveva era cumpositoricamain.