Siglir tar il cuntegn

Usits morts ora Tgi enconuscha anc las «punschas da las olmas»?

L’emprim da november è Numnasontga. Il firà nua che persunas catolicas sa regordan da tut lur sontgas e sontgs. Quels che han lur agen di sco sontg Martin, Pieder e Paul u sontg Clau dentant era tut quels che n’han betg in di spezial en il chalender catolic. In di pli tard è lura il di da las olmas. Quest di sa regordan blers da tut ils morts e da lur olmas. Perquai ch'ils dus da november n’è betg in firà, visitan blers gia in di avant – da Numnasontga -  las fossas dals defuncts e da las defunctas.

Usits bunamain emblidads

Intgins lieus en la Rumantschia enconuschan tradiziuns tut spezialas per ils emprims dus dis dal november. Ozendi pon quellas sa reducir en las quatter paraids da la baselgia, ma anc en il davos tschientaner pareva il pievel rumantsch anc da viver las tradiziuns en ses mintgadi. En Surselva sco era en l’Engiadina èn vegnidas fatgas unfrendas per las olmas.

La notg da las olmas

Cura ch’i vegn stgir da Numnasontga ed il di da las olmas n’è betg pli lunsch, lura vegniva i fatg unfrendas. Quai «per l’amur dal salid dad in’olma u per sa proteger da donns da striegn», sco Sur Felice Maissen da Zignau scriva en ina publicaziun da l’onn 1961. En quella notg bandunan las olmas tenor la cretta populara il purgiatieri e van en las chasadas dals parents e las parentas. La finamira: mirar sch’i vegnia rugà per ellas. Per quest motiv stoppian ins laschar glisch sur notg. Cura ch’ins giaja lura en baselgia la damaun, turnian las olmas puspè enavos en il purgiatieri.

Tgi enconuscha anc las «punschas da las olmas»?

Tgi che sa profunda en la tematica da las tradiziuns rumantschas enturn il di da las olmas e Numnasontga, chatta baud u tard ils paunins da las olmas. Quels vegnivan para fatgs en Surselva. Bleras infurmaziuns n’èn betg pli da chattar davart quels paunins, ma il vocabulari sursilvan tradescha ch'els han gì en ivettas è sajan stads da consistenza loma. Ils paunins vegnivan lura repartids ad ils paupers en suffragi da las olmas.

Era en autras parts dal chantun è vegni pensà vid las olmas. A Surses unfrev'ins paun cun pischada. Sumegliant saja era stà a Müstair. Tenor Sur Felici Maissen saja quai usit almain anc vegnì pratitgà fin enturn 1910.

Armseelenbrot aus der Surselva
Legenda: RTR

Recept per paunins da las olmas

Avrir la box Serrar la box

Il recept n’è betg in tradiziunal, ma in’emprova da laschar reviver in usit mez emblidà.

Per 10 paunins

  • 500 grams farina
  • 75 grams margarina
  • 60 grams zutger
  • 1 ov
  • 10 grams sal
  • 40 grams levon
  • 225 milliliters latg
  • 75 grams zutger granellus
  • ivettas

1. Far or da las ingredienzas (senza il zutger granellus ed ivettas) ina pasta. Suenter laschar ir si la pasta per 10 minutas. Lura parter ella en duas parts.

2. Maschadar en ina part ivettas e zutger granellus. Lura far ord omaduas parts pasta ruclas da 50 grams. Lura prender la rucla cun ivettas e curclar lezza cun la pasta senza.

3. Metter ils tocs da pasta sin in sturs engrassà e laschar ir si ils paunins.

4. Ils paunins na dastgan betg setgentar ora. Perquai cuvierer cun in sientamauns umid e sur quel anc ina folia da plastic. Cura ch’ils paunins èn ids si, stritgar si ov e decorar cun zutger granellus.

5. Laschar en furnel per 15 minutas sin 190 grads.

RTR actualitad 07:00

Artitgels legids il pli savens