La culpa per la crisa da finanzas n’èn betg sulet las bancas. Er auters han fatg sbagls cun lur agir u eba betg agir. Da quest opiniun è il professer d’economia publica a l’universitad da Son Gagl Reto Föllmi. «Ina tala gronda crisa, ha adina pliras raschuns», concluda el. «Be vulair dar il Peder nair ad insatgi, na fiss betg gist, cunquai ch’igl è stà ina cumbinaziun da raschunas.»
Peder nair va en ils Stadis Unids
La crisa haja bain cumenzà en ils Stadis Unids da l’America, uschia ch’ins chattia segir là ils culpants per questa crisa ch'è uschè gronda, sco ch’i na betg pli dà dapi la «Gronda depressiun» ils onns 1930. Chattar, chattian ins ils culpants en mintga cas en la branscha da finanzas ed en la politica ch’è stada memia pauc critica e che n’ha betg vulì e pudair vesair ils connex.
Medem vesa quai era l’econom e docent a la HTW a Cuira, Curdin Derungs. Per ch’igl haja insumma pudì vegnir ad ina crisa da finanzas, haja quai duvrà plirs facturs: per l’ina la liberalisaziun dal martgà da finanzas, per l’autra las bancas ch’hajan valità fallì las ristgas e ch’han vulì far bler profit, e sco terz punct las agenturas da raiting ch’han valità bler memia bain ils products structurads cun ils credits ipotecars.
Tut cumenza cun il giavisch d’in'atgna chasa
Per chapir meglier, tge ch'è insumma capità, dovri in pass enavos en l’istorgia. Igl è in pass enavos en ils onns avant che la crisa ha cumenzà il 2007, en ils onns cura che la politica en ils Stadis Unids da l’America promoveva ses burgais da cumprar ina atgna chasa.
La banca naziunala dals Stadis Unids (FED) aveva sbassà gia per in lung temp il tschains, uschia che las cundiziun per in credit ipotecar eran bunas. Blers han dumandà las bancas per in tal credit, e blers han er survegnì quel, er persunas insumma betg creditaivlas. En pli era il credit per part era memia aut. Uschia survegnivan ins en ils Stadis Unids da l’America er credits per dapli che 100% da la valita da la chasa, di Damian Gliott, l’expert da finanzas da la VermögensPartner SA. «Quai vul dir, sch’ins ha cumprà là ina chasa per 250’000 dollars, lura survegnivan ins in credit d’enfin 280’000 dollars, per uschia er gist pudair finanziar in nov auto.»
I cumenza cun ina crisa d’immobiglias
Uschè spert ch’ils tschains ipotecars èn dentant creschids ed ils pretschs per las immobiglias sa sbassads, ha er la crisa d’immobiglias cumenzà. Blers cun entradas bassas n’han betg pli pudì pajar las ipotecas. E suenter ch’adina dapli chasas han stuì vegnir vendidas, respectivamain èn idas puspè a las bancas, èn ils pretschs d’immobiglias crudads adina pli e pli fitg.
Cunquai che bleras bancas avevan dentant vendì quels credits en products structurads per uschia far en curt temp, buns gudogns, ha la crisa da finanzas la fin finala era cumpiglià las bancas sezzas ch’avevan sutstimà ils ristgs. Uschia che la crisa d'immobiglias en l'America, ha la fin finala manà ad ina crisa da bancas sin l’entir mund.
La crisa crescha ad in crescher
Las sperditas da tschertas bancas èn stadas massivas, uschia ch’igl è propi ì vi dal viv da bleras bancas. Uschè fitg che la banca Lehman Brothers per exempel, è schizunt ida concurs il settember 2008.
Ord tema che l’entir sistem collabeschia, han auters stadis salvà lur bancas. Quai ch'ha muntà grondas expensas e per blers stadis gronds daivets, uschia ch'igl ha dà ord ina crisa da bancas, la fin finala ina crisa d'economia e da daivets e cunquai era ina crisa da l’euro che nus sentin anc oz.
Ord l'archiv
SERIA: 10 onns crisa da finanzas
RR actualitad 12:00