La Svizra cuntrafa cun questa mesira al dretg internaziunal per persunas cun impediment. L'exclusiun da las persunas violescha la convenziun da l'ONU pertutgant il dretg da persunas cun impediment che la Svizra ha suttascrit il 2014.
L'abilitad da decider dad ina persuna na dastga betg esser in factur per restrenscher l'exercizi dals dretgs politics.
En auters pajais europeics, sco per exempel en la Svezia, la Frantscha, l'Italia, la Spagna e la Gronda Britannia han tuttas persunas cun impediment gia il dretg d'eleger general.
Il Grischun e la Svizra na vesan nagin squitsch d'agir
Differentas organisaziuns per persunas cun impediments crititgeschan questa pratica da la Svizra e dals chantuns. Tranter quellas er la Pro Infirmis Grischun.
Quai n'ha da far nagut cun inclusiun – quai è exclusiun.
L'organisaziun s'engascha gia in temp per ina midada dal sistem actual. Tranter auter cun il sustegn dad autras organisaziuns, sco per exempel la Procap Grischun. Il mainafatschenta da Procap e deputà dal Cussegl grond, Philipp Ruckstuhl, ha gia il december 2020 tschentà la dumonda a la regenza, co ella vesia la problematica.
La regenza grischuna ha dentant argumentà, ch'ella na vesia nagin problem actual e fatg attent sin ina decisiun dal Tribunal europeic dals dretgs umans. Tenor quella dastgan ins restrenscher ils dretgs politics da persunas cun impediments sut tschertas circumstanzas – ch'i sa tracta en la sentenzia surmenziunada, da Kiss cunter l'Ungaria, dentant dad in cas individual dad ina persuna manic-depressiva e ch'il Tribunal europeic n'ha betg tschiffà ina decisiun da principi, n'ha la regenza betg menziunà.
In conflict nunnecessari
Quest conflict pudessan ins er evitar, di Giusep Defuns, il manader da l'autoritad per la protecziun da l'uffant e da creschids (KESB) en il Grischun. La KESB è responsabla per ordinar mesiras cumplessivas e decida uschia er (in)direct pertutgant ils dretgs politics da persunas cun impediments.
A la KESB na giaja mai en emprima lingia per ils dretgs politics, mabain per ils interess persunals d'ina persuna. Quests interess persunals, sco per exempel la sanadad e las finanzas, pudessan ins er proteger senza restrenscher ils dretgs politics.
A la fin èsi ina dumonda politica, ch'ins sto discutar en il parlament. Ord vista da la KESB na dovri dentant betg questa mesira.
La dumonda resta dentant averta: sch'ins sa da la problematica, sch'ins sa dal conflict e sch'ins sa, che questa mesira n'è betg necessaria – pertge betg refurmar la curatella?
Genevra sco pionier
Ch'i va er auter mussa il chantun Genevra: Il november 2020 ha la populaziun dal chantun decis che persunas cun impediments na duain betg pli vegnir discriminadas. Dapi lura dastgan er persunas cun impediments fisics e psichics, che stattan sut curatella cumplessiva, sa participar a votaziuns ed elecziuns – quai almain sin basa chantunala e communala.
Bunamain 75% dals votants e las votantas dal chantun èn s'exprimids per ils dretgs politics da las 1'200 persunas sut curatella cumplessiva. Uschia è Genevra l'emprim dals 26 chantuns en Svizra, nua che persunas dastgan votar e vuschar, independent da lur impediment. Latiers tutga er il dretg d'elecziun: Persunas cun impediment dastgan vegnir elegidas en in uffizi public.