Il basegn da distgargiar ils vitgs dal traffic da transit crescha adina dapli en il Grischun. Actualmain èn almain otg projects pli gronds da guntgidas en discussiun, planisaziun e projectaziun.
Damai ch’il gronds projects da guntgida chaschunan auts custs ed ils meds finanzials èn limitads, sto il chantun tschentar prioritads. Tenor il minister d’infrastructura Mario Cavigelli èn ils criteris relevants per priorisar ils projects definids en il plan directiv chantunal:
Quai èn tranter auter segirezza da traffic sin fundament d’ina analisa dals accidents, limitas da spertadad e passapes per peduns, pussaivladads da cruschar, frequenzas da traffic, emissiuns da canera, statisticas da colonnas e relevanza per il maletg dal lieu.
Plinavant saja er da valitar l’impurtanza d’ina guntgida per il turissem e per l’economia sco er da resguardar ils custs d’investiziun.
La rait da vias dal Grischun è vasta e cumpiglia 222 kilometers vias naziunalas, 539 kilometers vias principalas e 823 kilometers vias da communicaziun. Entant che las vias naziunalas vegnan finanziadas entiramain da la Confederaziun, quinta il chantun impunder ils proxims onns annualmain bun 80 milliuns en las vias principalas e 45 milliuns en las vias da communicaziun. Plinavant investescha il chantun annualmain radund 68 milliuns en il mantegniment da las vias. Tut en tut impunda il chantun annualmain radund 195 milliuns a favur da las vias.
Damai che la Confederaziun ha recepì cun il prim da schaner 2020 la via dal Meir (Schyn) e dal Güglia en la rait da las vias naziunalas vegn il chantun Grischun dentant distgargià considerablamain. «Las lavurs gia cumenzadas sin quest tschancun vegnan dentant anc terminadas e finanziadas dal chantun», constatescha l’inschignier chantunal Reto Knuchel.
La Punt – Sta. Maria – Susch
En il rom dal program da construcziun da vias 2021-2024 vegnan actualmain betg main che otg projects da guntgida examinads. Tenor l’inschignier chantunal Reto Knuchel sa tractia per part da projects instradads gia avant blers onns, nua che la planisaziun è gia fitg progredida. Auters projects sajan dentant anc en la fasa da planisaziun. Las calculaziuns fatgas prevedan in volumen d’investiziuns da radund 560 milliuns.
Suenter ch’ins ha realisà ils ultims tschintg onns las guntgidas a Glion, Silvaplana, Küblis e Roveredo è la realisaziun da da la guntgida da La Punt il project il pli avanzà. Probabel vegn la Regenza a dar glisch verda a la realisaziun anc en il decurs da quest atun. La guntgida previsa vegn a custar radund 90 milliuns francs. Tar la guntgida da Sta. Maria en Val Müstair ch’ins ha calculà cun 20 milliuns ston ins anc far intginas adattaziuns dal project che ston lura vegnir fixadas en il plan directiv chantunal. Tar la guntgida da Susch ch'è calculada cun 80 milliuns vegnan actualmain anc examinadas pliras variantas.
Arosa – Schluein – Le Prese
In project pli grond è era la punt da s. Glieci che duai colliar la Via dal Scanvetg (Arosa) cun la Via da Lai ed uschia evitar il traffic da transit tras la citad da Cuira. L’exposiziun publica da quest project che vegn a custar radund 70 milliuns vegn a succeder proximamain.
Anc pir en la fasa d’examinaziun e planisaziun èn las guntgidas da Schluein (100 milliuns) e Le Prese. Entant che la projectaziun da la guntgida da Schluein sto anc vegnir coordinada cun il project per in nov access stradal a Sagogn, pretenda il project da Le Prese sin la Via dal Bernina, tenor Knuchel, ina stretga collavuraziun cun la Viafier Retica.
Investiziuns considerablas da radund 200 milliuns francs èn plinavant previsas per meglierar la segirezza da la Via da Malögia tranter Sils Föglias e Plan da Lej e l’access da Stilli en la Via dal Flüela. Sistì è per il mument dentant la projectaziun da la guntgida da Ferrera (Schmitten) en Val Alvra. Il Tribunal federal ha renvià la varianta d’ina guntgida cun ina via nova tras la cultira. Alternativas n’èn per il mument anc betg elavuradas.
Differentas resalvas
Sco quai che l’exempel da Ferrera documentescha, pon recurs retardar u schizunt impedir la realisaziun d’in project. «Uschia sto er il program da construcziun da vias 2021- 2024 vegnir considerà cun resalvas», punctuescha l’inschignier chantunal.
«Las lavurs da planisaziun e realisaziun pon pir vegnir exequidas, sch’ils meds finanzials previs èn er effectivamain disponibels, sche catastrofas natiralas na sforzan betg da midar las prioritads e sche l’approvaziun dals projects e la surdada da lavurs na vegnan betg bloccadas tras recurs».Insumma daventian las proceduras adina pli cumplitgadas, uschia che las lavur da planisaziun e projectaziun e realisaziun cuzzian adina pli ditg ed ils custs resultants adina pli auts, di Knuchel.
Emprima prioritad ha la realisaziun da la guntgida da La Punt Chamues-ch en Engiadina che duai vegnir realisada proximamain.