Teorias da conspiraziuns? Da quai na datti betg tar nus! Caschtenka. Ma avant dacurt – igl era tgunsch l’ultima saira avant il lockdown a Cuira – sun jau ì a cumprar in stortin en mia pasternaria preferida. La vendidra ed jau avain anc dà in pitschen schuetz. E tuttenina di ella: «A mi dat quai schont da patratgar… da nua vegn quel virus insumma? Ha insatgi fatg quel?» Quai m’ha gist irrità. Buna dumonda, u betg? Gea cler: Bio engineering e bio hacking èn realitads. Ina arma biologica pudess esser vegnida creada d’insatgi – ed era messa en circulaziun. Istoricamain hai deplorablamain adina puspè dà tals cass. Ins patratga mo vid las cuvertas cun la malsogna virola (Pocken) ch’ils Brits han dà a pievels nativs da l’America per sragischar quels.
Cun stortin enta pugn hai jau raquintà ad ella d’ina prelecziun in zich pli speziala che jau aveva visità durant mes temp a l’universitad. En quella gieva quai durant dus semesters mo per teorias da conspiraziun: Dad UFOs plain Nazis en l’intern da la terra fin a teorias pli plausiblas davart la mort da John F. Kennedy.
I dat intgins segns per teorias da conspiraziun. In segn caracteristic è ch’ins na po betg propi demussar la teoria, perquai che tut vegnia zuppentà dals responsabels en pussanza. In auter è l’argumentaziun circulara (Kurzschluss) che, sch’insatge è pussaivel, stoppia quai esser uschia – tut senza mussaments (quels vegnan gea zuppentads vi). Quai cumpiglia era il trair conclusiuns tranter duas chaussas atgnamain independentas. In ulteriur caracteristicum da teorias da conspiraziun è ch’insatgi sto esser la culpa. I na po betg simplamain esser tragic discletg che per exempel Lady Diana è morta en l’accident en il tunnel a Paris. I dat bain inqual teoria qua tiers. Ed era il coronavirus e sia derasaziun na pon natiralmain betg mo esser in fatg natiral, na – qua è insatgi davostiers.
La finala avain nus discutà en pasternaria bun 20 minutas – I na deva nagins auters clients da quellas uras. Igl è stà in discurs interessant, però sun jau ì a chasa cun il stortin e la medema irritaziun: Daco vegn ina persuna enconuschenta ord mes vischinadi tuttenina sin patratgs conspirativs? E tge munta quai per la relaziun tranter la populaziun ed in stadi en in temp da crisa?
Down the rabbit hole – fin a Cuira
Ensemen cun la graficra da RTR, Carla Gartmann, che sa fatschenta adina puspè cun teorias da conspiraziuns sun jau ì a la tschertga da las teorias da conspiraziun ord noss conturn ed utrò – perquai che mia savida ha piglià bravamain ruina dapi il temp dal studi. E tranter auter avain nus chattà in «Studio Chur» che reparta da quai che va en direcziun da teorias da conspiraziun. Ma l’entschatta ils basics:
Teorias da conspiraziun èn uschè veglias sco la civilisaziun. Documentadas èn per exempel la teoria che las strias ed ils striuns a la fin dal temp medieval sajan tuttas stadas colliadas ina cun l’autra per attatgar la Baselgia catolica – ina conspiraziun; u era la teoria dal pievel da Roma che l’imperatur Nero haja dà fieu a la citad il 64 suenter Cristus. Tenor retschertga actuala insatge pauc probabel. Ed oz?
La Gloria
En temp dal coronavirus (SARS CoV-2) datti era en Svizra ina inflaziun da teorias da conspiraziun. U almain vegnan ellas derasadas pli fitg. Tranter auter era dal portal plitost conservativ religius gloria.tv ch’è vegnì cofundà dal plevon Reto Nay oriund da Glion. In post dals 5 d’avrigl da Reto Nay per exempel cuntegn in text da Stefan Lanka che snega la valita da tests dal coronavirus e cun quai era la dimensiun da la pandemia. Ils tests dettian resultats positivs fallads. Stefan Lanka è tenor Wikipedia biolog molecular, adversari da vaccinaziun e teoreticher da conspiraziuns.
Ord il studio Cuira
Novitads che pretendan ch’ins na possia betg crair als auters meds da massa – ed en general era teorias da conspiraziun – datti ord il «Studio Cuira» da Klagemauer TV (Kla.tv). Quel tutga tar l’organisaziun dal predicatur ed autur Ivo Sasek che ha fundà la Organische Christus-Generation (OCG). OCG vegn valità dal spezialist da sectas Hugo Stamm sco secta. Sin Kla.tv datti formats da novitads e features che van pli profund. Il top tema è il mument sco quasi dapertut il coronavirus: Tranter opiniuns da persunas dal fatg datti adina puspè infurmaziuns ord funtaunas main concretas. En l’emissiun da Kla.tv dals 6 d’avrigl vegn per exempel preschentà in rapport da l’organisaziun Swiss Propaganda Research. Quella organisaziun publitgescha anonim ed è dispitaivla. Il rapport è ina rimnada da novitads e rapports statals ord tut il mund davart il virus. Il tenor è adina: Il coronavirus SARS CoV-2 na saja betg mender ch’ils auters coronavirus. Las persunas na morian betg vid mabain cun SARS CoV-2. E sch’i dat dapli mortoris durant quel temp tar persunas sur 65 onns haja quai anzi da far cun las mesiras cunter la pandemia (almain en Svizra). Kla.tv prenda si intgins paucs puncts dal rapport.
Auters indizis ch'il text «Studio Chur» figurescha en in maletg ch’i fiss in studio real a Cuira na datti betg. Sin dumonda han ils responsabels da kla.tv inditgà ch'il studio Cuira sa chattia propi en "la regiun da Cuira". Kla.tv na veglia però betg dar enconuschent dapli perquai ch'ins na veglia betg "ch'i vegn sdermanà ovs era sin quai studio". Plinavant veglia Kla.tv evitar ch'i dettia acziuns da sabotascha cunter ils autos da ses collavuraturs sco "rodas schluccadas e pneus tagliads si" – quai haja tut schont dà, uschia la resposta da Kla.tv sin la dumonda da RTR. La sedia principala da Klagemauer TV è a Sankt Margrethen.
Sper il top tema dal coronavirus tracta Kla.tv era anc savens la tecnologia da communicaziun 5G. E bain savens vai er per auters meds da massa e co lezs malrepreschentian ils products da Kla.tv. Sut il stritg emprova Kla.tv adina da preschentar rapports ed opiniuns ch’èn cuntraris als rapports ed opiniuns da pressa e medias usitadas. Uschia fa Kla.tv era adina puspè allusiuns a conspiraziuns da l’establishment cunter la populaziun vasta. In tratg specific da teorias da conspiraziuns: quels qua si cunter il pievel falomber. I dat però anc tut autras conspiraziuns. Ina da las pli curiusas è quella dals Qanons.
QAnon ed il sang da pops
WTF? Era in bel acronim. Però Qanon è in’abreviaziun: «Q» stat forsa per in rang d’astgar savair secrets en in departament dals stadis unids ed «anon» stat per anonymous. E Q è per uschè da dir il leader dal moviment, ed ils Anons èn ils anonims che sustegnan el u ella u els cun retschertga. Q publitgescha adina puspè messadis criptics per far conuschent fatgs da la gronda conspiraziun mundiala. Sa preparai – i vegn spert curius.
Donald liberader
La teoria da conspiraziun dals Qanons va circa uschia: I dat ina Cabala (Kabale) enturn clans ritgs e pussants sco ils Rothschilds u las famiglias roialas ed era persunas prominentas e pussantas sco Hillary e Bill Clinton, Marc Zuckerberg u l’elita da Hollywood. Quella ha la pussanza sur il mund. Ed els rapineschan tranter auter uffants per rintgs da pedofilia. Ed anc dapli – ils uffants vegnan unfrids en rituals satanics e lur sang vegn bavì. E quai pervia da la droga pussanta adrenocrom en lur sang. Ma il 2016 è vegnì elegì Donald Trump sco president dals Stadis Unids ed el stat cunter la Cabala. El vegni a far urden cun tut quai (drain the swamp). El ha schizunt gia mess ad ir ina vaira tempesta (the storm) per liberar ils uffants e metter a ferma ils protagonists da la Cabala.
Qorona?
Avant betg uschè daditg valeva il coronavirus tranter ils Qanons anc sco arma da la Cabala cunter il rest dal mund. Uss però datti la teoria el ravugl dals Qanons che Donald Trump sez haja mess ad ir il coronavirus u meglier detg la finta dal virus (hoax, atgnamain «tschagulas» u «burlas»). Il temp che tut restia a chasa saja ideal per prender a ferma la Cabala cun in minimum da resistenza. E Donald Trump n’è betg mo il salvader da tuts ils uffants rapinads, el è forsa era gist Q sez, u in commember dal Q-continuum. E forsa schizunt in viandant tras il temp. Quai è la teoria dals Qanons. WTF?!
This TF
Per cumenzar en il lieu forsa il pli simptomatic: Adrenocrom è ina substanza chemica ch’il corp uman producescha asà u che vegn creada sche adrenalin oxidescha. Ins la po pia fabritgar en in labor uschia ch’ins po cumprar adrenocrom libramain sin la fiera. Nagins uffants ston vegnir rapinads per racoltar lur sang. In effect sin la psica po la substanza avair, mo ch’in tal n’è mai propi vegnì demussà. Studis vegls che mettevan adrenocrom en correlaziun cun schizofrenia èn vegnids refutads. Ma quels studis pon avair gì in effect sin la cultura da pop: Uschia cumpara adrenocrom per exempel en il film fictiv dal 1998 «Fear and loathing in Las Vegas» sco super droga. E sco quella super droga figurescha adrenocrom era en la teoria da conspiraziun dals Qanons. Pia bler ficziun sur paucs fatgs.
Auters puncts da las teorias èn pli cumplex. Ils rintgs da pedofilia han dapli connex cun la realitad. I dat per exempel grondas dumondas davart il suicidi dal finanzier Jeffrey Epstein en ina praschun a New York. Epstein è vegnì sentenzià pervia da commerzi cun umans minorens. I gieva per buobas da enturn 14 onns. E Jeffrey Epstein ha gì relaziuns cun tranter auter Bill Clinton e Prince Andrew da la chasa roiala britannica, però era cun Donald Trump. Realitad e ficziun sa maschaidan a la moda giavischada per ils Qanons.
Q-Qs era tar nus
La derasaziun da las teorias è vasta. Persunas che portan segns cun si il Q, u T-Shirts èn stads da vesair adina puspè tar arranschaments electorals da Donald Trump. Ed era en Svizra chatt’ins posts tar il fenomen Q. Uschia ha l’account Anonymous-Schweiz sin Facebook publitgà in messadi en chaussa. En quel post stat che l’autura u il autur dal post haja bain cartì las teorias dals Qanons fin avant dacurt, ma ch’ella saja uss da l'opiniun che davos il moviment dals Qanons sa chattia probabel era ina gronda pussanza nunenconuschenta u forsa schizunt ina intelligenza artifiziala (pia ina conspiraziun davos la teoria da conspiraziun). Ins na duaja betg crair a quai che vegn dals Qanons. Era Ignaz Bearth che era stà fitg curt temp en ils meds da massa dal temp da las demonstraziuns Pegida il 2014/15 è s’annunzià en chaussa. En in video cun passa 15’000 views dals 6 d’avrigl prelegia el in text cun la teoria da conspiraziun actuala dals Qanons sin ses chanal da Youtube. Ignaz Bearth sa mussà bain avert per la teoria, è però era sceptic e sa dumonda: «Pertge ha Trump spetgà uschè ditg? Ha el propi duvrà 4 onns fin ch’el ha pudì scuvrir tut quai? Jau crai da na.»
Sin youtube ha gist il uschè numnà film documentari da Janet Ossebaard relativamain blers views (100’000+). Janet Ossebaard è tenor atgnas indicaziuns ina autura da l'Ollanda. Ella publitgescha regularmain videos da conspiraziuns che vegnan era translatads en autras linguas.
Per in publicum spezialisà detg divertent po era esser il chanal da Birgit Doll. Birgit Doll è ina dunna ch’è tenor sias indicaziuns sin il chanal da youtube ina «Life Coach und erfolgreiche Networkerin» che ha tuttina da quai da 3’000 abunents sin youtube. Ils ultims videos dals 12 e 13 d’avrigl han però var 12’000 – 15’000 views. Ella sa referescha adina puspè sin las teorias dals Qanons (ella numna ils Qanons ed Anonymous schurnalists investigativs) ed ha era ina variaziun pli litterara dal motto dals Qanons («Where we go one, we go all») en ses maletg da profil: «Alle für einen, einer für alle». La varianta latina da quel «Unus pro omnibus, omnes pro uno» è dal reminent era in motto svizzer e sa chatta en il dom da la Chasa federala. Faschai sez vossa teoria da conspiraziun ...
Il pli prominent da quels che paran da crair en las teorias en il spazi germanofon è il mument il chantadur tudestg Xavier Naidoo. Avant dacurt è el vegnì bittà ord la giuria da l’emissiun da chantar «Deutschland sucht den Superstar» perquai che videos èn cumparids en ils quals Naidoo chanta texts rassistics. Avant duas emnas è vegnì publitgà in video en il qual Naidoo bragia pitras larmas en la camera d’in laptop. El di ch’el sappia schont daditg tge che marscha e che quels dis vegnian liberads uffants ord las raits da pedofils. Ed el tschantscha da … adrenocrom.
Tut forsa mo per profit?
Originadas èn las teorias dals Qanons sin il forum anonim 4chan. In user «Q Clearance Patriot» ha fatg il posten intgins codes criptics. «Q Clearance» inditgescha ch’il user haja ils dretgs dal livel Q da pudair vesair datas secretas en il departament d’energia dals Stadis unids da l’America. Quai cumpigliass savida davart armas atomaras. Tgi ch’il user è n’è betg enconuschent. 4chan è cumplettamain anonim. Tenor retschertgas da NBC News dal 2018 è il mitus enturn Q vegnì mess ad ir d’in creatur da videos e dus moderaturs dal forum 4chan. Il november 2017 hajan els creà plirs videos ed ina gruppa sin Reddit. Quellas trais persunas hajan vulì profitar cun crear il fenomen.
Qanon n’è betg mo cucus – Qanon è privlus
In cas trist che mussa quant privlus teorias da conspiraziun èn – e sajan ellas era uschè stravagadas sco quella dals Qanons – è l’attatga da Hanau en Germania. Ils 19 da favrer ha in attatgader mazzà 9 persunas ord raschuns rassisticas. L’attatgader cun ideologia da la dretga suandava resp. repeteva tenor la BBC parts da las teorias dals Qanons. Ils 9 d’avrigl haja danovamain dà ina attatga cun in attatgader che haja ina relaziun tar las teorias dals Qanons. A Celle en il Niedersachsen è ils 9 d’avrigl in fugitiv giuvenil vegnì mazzà d'in attatgader supponì. Tenor ZEIT Online saja l’attatgader suandà sin Facebook paginas che repartan las teorias dals Qanons.
I va vid il fundament da la societad
Teorias da conspiraziun n’èn però betg mo privlusas pervia da persunas tgunsch mentalmain instabilas u flaivlas – i dettia dal reminent ina correlaziun negativa tranter IQ e cardientscha en teorias da conspiraziun. Na, il problem è che teorias da conspiraziun chavan ora il fundament da la societad resp. dal stadi. Sch’ins na po betg pli crair al stadi, lura ston ins bain far tut cunter il stadi. La Organische Christus-Generation dad Ivo Sasek fatschia pli u main quai en Svizra ed en Baviera. Almain en Baviera haja la OCG creà glistas da politichers buns e nauschs, uschia ina documentaziun dal Bayrischer Rundfunk.
Cun tut quai n’avess jau betg fatg quint cura che jau hai cumprà mes stortin. Tge stortas che las retschertgas han prendì e quant che nus avain adina puspè chattà en il conturn da noss dachasa ha fatg surstar mai. Ils usual suspects Reto Nay e consortas na fan atgnamain betg surstar. Pli fitg surstar fa la vendidra da la pasternaria ch’entschaiva a vesair il mund tras ils egliers da conspiraziun. Ma cunter las teorias da conspiraziuns pon ins bain far insatge, na? Nus umans essan bain abels da prender vair noss ambient pli u main co ch'el è e betg patratgar che davos mintga chaussa stettia ina causa u ina gruppa da persunas pussantas u … ina conspiraziun, u na? Lain sperar. E meglier che sperar che da far insatge.
Tge è merda?
I dat bain inquala pagina sin la rait che sa fatschenta cun analisar critic las pli diversas teorias da conspiraziun. Da numnar fiss per exempel la pagina austriaca Mimikama che sclerescha fitg actual ils fatg da singuls rapports u novitads che curseschan sin – però betg exclusiv – las raits socialas. En emprima lingia vai per scams, messadis (videos ed auter pli) fraudulents. Mimikama tutga tar la rait da scleriders da fatgs Soma (Social Observatory for Disinformation and Social Media Analysis). Soma publitgescha rapports da ses commembers e fa sez rapports via il European Observatory against Disinformation. In bel exempel per la lavur da Mimikama è in artitgel davart eroplans da desinfecziun sur l’Austria e la Germania en ils temps dal coronavirus.
Ina autra funtauna quai che pertutga en spezial teorias da conspiraziuns (da Nazis sin la glina fin a teorias davart il coronavirus) è la pagina tudestga Psiram. La pagina è bajegiada si sco in Wiki. Als singuls artitgels èn bain agiuntadas las funtaunas da las infurmaziuns, però èn ils artitgels anonims. Anonims sajan ils artitgels perquai ch’i haja dà mulestas cunter scriventas d’artitgels sin Psiram. Ma i resta tar auturs anonims quai che na gida betg pertutgant credibilitad.
Da numnar fiss era la pagina Scilogs nua ch’ins chatta tranter auter ina interessanta analisa davart l’adrenocrom dals Qanons.
Tge è vair?
Mintgatant è la lingia tranter teoria da conspiraziun e fatgs plausibels fustga. La lavur schurnalistica usitada che dovra almain duas funtaunas crediblas independentas per valitar fatgs che la schurnalista na po betg verifitgar sezza gida. Era per quest artitgel è vegnì verifitgà resp. refutà tants «fatgs» da teorias da conspiraziun sco pussaivel. Però resta la fin finala adina la dumonda: Tge è ina funtauna credibla? In bun criteri per credibladad d’ina funtauna è sch’i dat process ch’èn drizzads ora sin verifitgar fatgs. Uschia han per exempel meds da massa sco il magazin tudestg Der Spiegel process che duain garantir ch’ils cuntegns èn corrects. Der Spiegel vala pia sco credibel. Ma era là datti sbagls: Il scandal cun il schurnalist Claas-Henrik Relotius che ha sfalsifitgà parts d’almain ina reportascha ha mussà quai e manà ad anc pli bler paisa sin controlla da qualitad tar Der Spiegel. Munta il cas Relotius uss ch’il Spiegel n’è betg pli credibel? Na. Ils process èn en funcziun. Sbagls datti dapertut. Quai munta betg che tut è sbaglià.
In auter process per garantir qualitad ha Wikipedia: Cunquai che mintga user da Wikipedia po curreger artitgels e far commentaris e cunquai che l’enciclopedia online ha milliuns da users datti ina controlla permanenta. Plinavant datti in rating da qualitad per mintga artitgel ed annotaziuns sche funtaunas mancan. Era Wikipedia vala – cun intginas retegnientschas – sco funtauna credibla.
Sch’in video vesa ora mal è il cuntegn pauc credibel?
Gist videos da conspiraziun han ina estetica lain dir da magazins da puglinas da kiosc. Èn els pervia da quai betg credibels? Na. I va per parairis en ils videos che na vegnan betg affirmads cun cumprovas u cun inditgar funtaunas. Sch’ils parairis stattan mo per sasez è la credibilitad almain da contestar. In ulteriur factur per qualitad è sche la funtauna è cuntanschibla, sch’ins po pia ir a retschertgar – dumandar suenter tar la funtauna. Funtaunas anonimas han qua in problem. Ma era sche bleras funtaunas èn inditgadas po ina retschertga da quellas funtaunas tuttina resultar en in maletg negativ. Uschia per exempel sche las funtaunas sezzas èn pauc crediblas.
E la fin anc quai…
Cunquai che Vus avais dumagnà da leger l’artitgel fin qua datti uss anc in ulteriur video. Il cabaretist da Son Gagl e purtader dal Salzburger Stier per la Svizra 2020 Renato Kaiser ha publitgà avant dacurt sia opiniun decisiv tar teorias da conspiraziun: