Siglir tar il cuntegn

Dieta internaziunala a Tavau Davart plurilinguitad e minoritads linguisticas

Dals 21 fin ils 23 da matg ha la Scola auta da pedagogia dal Grischun organisà en collavuraziun cun la Scola auta da pedagogia Lucerna ina dieta internaziunala davart la plurilinguitad e las minoritads linguisticas.

Surtut cun referats d'experts ha la dieta en il center da congress a Tavau purschì ina plattafurma per la perscrutaziun e per la chapientscha da las dimensiuns da la plurilinguitad e da las linguas minoritaras. La dieta s'ha cunzunt drizzà ad expertas ed experts da la perscrutaziun, da la furmaziun e da la politica da lingua, dentant er a persunas d'instrucziun, studentas e students sco er ad ulteriuras persunas interessadas.

Al lieu avain nus dà in sguard pli detaglià sin duas linguas minoritaras da l'exteriur.

Sami sut la marella – co vegn la lingua minoritara promovida en la Norvegia?

Ils Sams valan sco indigens da la Scandinavia. Tradiziunalmain han els vivì sco nomads, ma en ditg vegnì mess sut squitsch d'adattar lur moda maniera da viver a quella da la maioritad, vul dir da smetter lur vita nomada e viver en chasas fixas. Vitiers èsi per part stà scumandà da discurrer lur linguatg Sami, quai cunzunt durant l'entschatta dal 20avel tschientaner.

Quella situaziun ha pir cumenzà a sa midar enturn ils onns 80, uschia che il Sami è ozendi protegì sco lingua minoritara en la Svezia, la Finlanda e la Norvegia.

En total vegn il dumber da Sams stimà sin enturn 80'000 fin 100'000. La pli gronda part dad els, numnadamain enturn 60'000, vivan en la Norvegia.

Ma esser Sam na munta betg automaticamain che ins discurra er Sami. Be pli in terz, pia enturn 20'000 persunas, discurran ozendi anc Sami en la Norvegia. Lur dretg sin educaziun per Sami dependa da nua precis che els vivan en la Norvegia, sco Eduardo Faingold, professer da linguistica a l'universitad da Tulsa en ils Stadis Unids declera. Tenor l'autur d'in cudesch davart la situaziun giuridica da la lingua dals Sams vala il dretg d'avair tut ils roms da scola per Sami numnadamain be en ils territoris che en per lescha vegnids definids sco territoris da Sams, pia là nua che els vivan oriundamain e nua che la maioritad dals umans discurra Sami.

Pervi da la globalisaziun, nua che l'englais daventa adina pli impurtant, na vulessan dentant geniturs savens gnanc betg che lur uffants cuntinueschan cun lur scolaziun per Sami suenter la setavla classa. Ils geniturs vulan ch'ils uffants sa concentreschian sin norvegiais ed englais, per ch'els hajan success en la furmaziun superiura e sin il martgà da lavur.

Pervi da quai mettian las scolas da Sami gronda paisa sin furmar novas pledadras e novs pledaders da Sami, e quai saja tenor Eduardo Faingold probabel er l'unica via da mantegnair il linguatg per il futur.

Sche linguatgs indigens duajan exister vinavant en il futur, lura tras novs pledaders. Quels vegnan pia a discurrer il linguatg in zic auter, perquai ch'els vegnan a maschadar el cun lur agen linguatg matern.
Autur: Eduardo Faingold Professer d'universitad a Tulsa, Stadis Unids.

Tut tenor nua che el vegnia discurrì, vala er sloven sco linguatg minoritar

Tar il linguatg sloven na patratg'ins forsa betg immediat vi dad in linguatg minoritar – tut tenor nua che quel vegn dentant discurrì, sa tract i dentant er qua d'in linguatg periclità. Il bundesland Carinzia (Kärnten) è tut al sid da l'Austria, al cunfin da la Slovenia. Dapi plirs tschient onns è quella regiun etnicamain maschadada, ed uschia datti là anc oz ina pitschna part dals indigens che discurra sloven.

Daniel Wutti, professer a la scola auta da pedagogia a Carinzia, è in dad els. El s'engascha per dapli vesaivladad e sustegn per la minoritad en sia patria.

Carinzia ha enturn in mez milliun abitants, tenor cifras uffizialas discurran ozendi anc enturn 13'000 persunas sloven, pia enturn 2% da la populaziun dal bundesland. Anc avant 100 onns è quel dumber stà tschintg giadas uschè aut. Cunzunt durant il naziunalsocialissem saja vegnì fatg bler per sragischar il sloven en l'Austria.

Qua han ins fatg tut il pussaivel per che il sloven na daventia ni resursa ni avantatg.
Autur: Daniel Wutti Professer a la scola auta da pedagogia a Carinzia e psicolog.

Ozendi possia la scola vegnir frequentada a moda bilingua, dentant datti er ina scolina ed in gimnasi dal tut per sloven. Tenor Daniel Wutti saja dentant anc bler da far per promover il sloven en Carinzia e per far el pli visibel en il public: per exempel giavischass el che restaurants numnassan lur restaurants per sloven. Vitiers lavuran las scolas bilinguas er vi da quai da svegliar l'interess d'emprender sloven tar la populaziun tudestga, uschia che il dumber da pledadras e pledaders possia puspè crescher empè da sa reducir en il futur.

Or da l'archiv:

RTR ha il 2008 fatg ina seria cun il titel «Minoritads en l'Europa»:

RTR actualitad 07:00

Artitgels legids il pli savens