Siglir tar il cuntegn

Header

audio
Chalandamarz: uschia tunan las differentas stgellas
Or da Actualitad dals 27.02.2024. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 5 minutas 21 Secundas.
cuntegn

Chalandamarz 2024 Cun zampugns, talacs e stgellas

Tge tips da stgellas datti? Dapi cura datti plumpas en l'Engiadina? E co vegnan stgellas producidas? RTR dat resposta.

Las plumpas grondas, ina tradiziun da Zuoz

En Engiadina vegniva festivà la festa da Chalandamarz cun talacs e zampuns, stgellas che purs avevan per lur muaglia. Il cortegi vegniva partì en tenor la vegliadetgna.

A Zuoz ha la famiglia aristocrata Orlandi però introducì la plumpa gronda. La famiglia Orlandi, ina famiglia fitg bainstanta aveva cumprà in chastè enturn l’onn 1792 en il chantun Turgovia e là devi grondas plumpas gia pli lunsch. La famiglia Orlandi ha decis da cumprar quellas e manar a Zuoz, da quest temp era quai era in simbol per demonstrar il bainstar.

video
Tge muntada simbolica ha la plumpa tar il Chalandamarz? Chasper Pult declera.
Or da Telesguard dals 01.03.2024.
laschar ir. Durada: 3 minutas 42 Secundas.

La prima plumpa en Engiadina Bassa

Era en Engiadina Bassa gievan ils uffants cun talacs e zampugns, nagin na possedeva grondas plumpas. La famiglia Schmidt a Sent ha midà questa tradiziun. Il bab da Balser Schmidt, Andri, era fascinà da l’istorgia da «Uorsin» scritta da Selina Chönz ed illustrada d’Alois Carigiet. Andri Schmidt ha retschavì sco regal ina plumpa, uschè ha el l’onn 1946 pudì ir sco emprim cun ina plumpa gronda a la festa da Chalandamarz.

audio
L'istorgia da la stgella a Sent
ord Actualitad dals 01.03.2024. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 3 minutas 7 Secundas.
video
Co è sa sviluppada la tradiziun da Chalandamarz ils ultims onns?
Or da Telesguard dals 01.03.2024.
laschar ir. Durada: 1 minuta 18 Secundas.

Co pon ins differenziar las differentas stgellas?

Durant il cortegi da Chalandamarz portan ils uffants savens ina stgella per stgatschar ils spierts da l’enviern e per dasdar quels da primavaira. La furma, la grondezza ed er il tun da quella stgella è dentant adina in pau autra.

Gia emnas avant il di da Chalandamarz va la gronda part dals uffants tar ils purs en vischnanca per survegnir d’emprest ina stgella adattada. Brunsinas na ves’ins dentant betg savens, cun quai che quellas èn fitg delicatas e na cumportan era betg bain las temperaturas bassas.

Adatg: Las expressiuns pon variar da vitg a vitg!

Plumpa

audio
Sun da la plumpa
ord RTR Audio dals 24.02.2024. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 6 Secundas.

Marun 

audio
Sun dal marun
ord RTR Audio dals 24.02.2024. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 5 Secundas.

Talac

audio
Il sun dal talac
ord RTR Audio dals 24.02.2024. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 5 Secundas.

Zampugn

audio
Il sun dal zampugn
ord RTR Audio dals 24.02.2024. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 6 Secundas.

Brunsina

audio
Il sun da la brunsina
ord RTR Audio dals 24.02.2024. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 10 Secundas.

Roll

audio
Il sun dals rolls
ord RTR Audio dals 24.02.2024. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 9 Secundas.

Ultims sforz avant la festa 

En las vischnancas che festiveschan il Chalandamarz èn las chanzuns fitg impurtantas. Ellas vegnan chantadas da giuven e vegl, emprendidas vegnan questas chanzuns en scola. A Samedan exerciteschan ils scolars e las scolaras sin la plazza da scola. Dentant betg be il chantar, er il chaminar en la gruppa sto esser emprendì.

Il senn da tut quests exercizis dals scolars e da las scolaras è da procurar per in Chalandamaz senza incaps.

audio
Uffants da Samedan fan emprova generala per chant da Chalandamarz
ord Actualitad dals 28.02.2024. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 2 minutas 10 Secundas.

RTR actualitad 17:00

Artitgels legids il pli savens