Siglir tar il cuntegn

Steivan Brunies (emprim da dretg) vi da viandar.

cuntegn

Engiadina In pitschen sguard enavos en l'istorgia

L'istorgia dal Parc Naziunal Svizzer davent da la fundaziun da l'emprim parc naziunal dal mund il 1872 en ils Stadis Unids enfin oz.

14.01.2015, 03:19

Legenda: . RTR
1872
En il stadi federativ Wyoming en ils dals Stadis Unids da l’America vegn il "Yellowstone National Park" fundà, l’emprim parc naziunal dal mund. Lasuenter suondan ulteriurs parcs naziunals en il Canada, l’Australia, la Nova Zelanda ed en l’Africa dal sid.
Legenda: La natira vegn fotografada e perscrutada. SNP
1900
L’industrialisaziun s’avanza. Ils quitads per la natira e ses avegnir creschan a la fin dal 19avel tschientaner. Ils protecturs da la natira dattan alarm perquai ch’i vegn bajegià a moda excessiva ils onns 1900. Il manader politic dal moviment per la protecziun da la natira è il perscrutader da natira Paul Sarasin. Durant sias excursiuns scientificas la fin dal 19avel tschientaner en differentas colonias europeicas ha el vesì quant spert che l’industrialisaziun po far svanir entiras cuntradas.
Legenda: . RTR
1904
Cusseglier naziunal dr. Bühlmann intimescha da fundar ina gronda zona da protecziun. La regiun enturn il Pass dal Fuorn sa mussa sco la pli adattada regiun per in parc naziunal svizzer – quai pervia da sia isolaziun e pervia da sia ritgezza da flora e fauna.
Legenda: Steivan Brunies (segund da sanester) è vi da viandar. Pro Natura Archiv
1908
Paul Sarasin, il president da la Societad svizra da las scienzas natiralas, è sin la tschertga d’ina cuntrada adattada per in parc naziunal. Ad in inscunter casual duai l’indigen, Steivan Brunies (il segund da sanester), avair fatg attent ils cusrins Fritz e Paul Sarasin sin la Val Cluozza. Anc il medem onn fan els la dumonda a Zernez da pudair prender a fittanza la Val Cluozza.
Legenda: Paul e Fritz Sarasin. Pro Natura Archiv , il link avra en ina nova fanestraavrir en il browser
1909
Ils 11 da november 1909 voteschan quels da Zernez cun 47 cunter 2 vuschs da dar a fittanza la Val Cluozza als piuniers da la protecziun da l’ambient. In mais pli tard vegn suttascrit cun els il contract per fittar la Val Cluozza sco reservat da natira per ils proxims 25 onns. Per pajar ils tschains ed ulteriurs custs fundeschan els la "Lia svizra per la protecziun da la natira" – dapi il 1997 la Pro Natura.
Legenda: . RTR
1910
L’emprima tegia da Cluozza vegn bajegiada da Curdin Grass da Zernez. Cun ses 10 letgs e 20 plazs da durmir en il fain serva la tegia sco suttetg per ils viandants e pli tard era per la surveglianza dal Parc Naziunal Svizzer (PNS). Sco emprim guardian dal parc viva là Hermann Langen cun sia famiglia durant la stad.
Legenda: . RTR
1911
Sarasin dumonda il cussegl federal da subvenziunar il reservat. Il medem onn e l’onn sisur suondan ulteriurs contracts da fittanza cun diversas vischnancas da l’Engiadina Bassa.
Legenda: La Val Mingèr. SNP, Langen
1914
Il Parc Naziunal Svizzer vegn avert uffizialmain l’emprim d’avust. Quai suenter che plirs servetschs federals han examinà il project ed il parlament svizzer ha dà ses consentiment – igl è l’emprim reservat en las Alps.  L’Engiadinais Steivan Brunies da Cinuos-chel, il secretari da la Lia svizra per la protecziun da la natira e confundatur dal Parc Naziunal, daventa ses emprim primsurvegliader.
Legenda: Il svilup dal Parc Naziunal Svizzer. RTR
1936
Il Parc Naziunal Svizzer vegn engrondì cuntinuadamain: da 100 km² l’entschatta sin 170 km² il 1932. Quatter onns pli tard sto il Parc Naziunal Svizzer dentant acceptar in’emprima sconfitta. Sin giavisch da la vischnanca da Scuol vegn la Val Tavrü cun sia alp puspè separada dal PNS. El perda cunquai in territori da 9,35 km². Fin l’entschatta dals onns 1960 na crescha il parc betg pli.
Legenda: . RTR
1957
Las Ovras Electricas Engiadinaisas pon trair a niz l’aua dal Spöl sin il territori dal Parc Naziunal suenter il gea da la populaziun svizra. Quai mida cumplettamain il sistem ecologic dal Spöl.
Legenda: . RTR
1968
La Chasa dal Parc a Zernez vegn inaugurada.
Legenda: . RTR
1980
La nova lescha dal Parc Naziunal ed in’ordinaziun chantunala procuran per ina clera basa giuridica.
Legenda: . RTR
2000
Il Parc Naziunal vegn engrondì per 3,6 km² tras la regiun da Macun cun tut ses lais. L’idea da stgaffir enturn il Parc Naziunal Svizzer existent ina zona circumdanta, na chatta però nagina maioritad en la populaziun. Il territori da Macun resta solitari e na vegn betg collià cun il rest dal territori dal PNS.
Legenda: . RTR
Dapi il 2001
I vegn lavurà vi dal project da la Biosfera Val Müstair/Parc Naziunal. Il Parc Naziunal è previs en quella sco zona centrala. La cuntrada cultivada da la Val Müstair furma la zona da tgira e da svilup.
Legenda: Il nov center dal Parc Naziunal Svizzer a Zernez. Keystone
2008
Il nov center dal Parc Naziunal Svizzer a Zernez vegn inaugurà. L’edifizi marcant e monolitic da l'architect grischun Valerio Olgiati daventa il nov center da visitaders. En là vegnan tranter auter plazzadas las exposiziuns permanentas e temporaras, represchentaziuns multimedialas da las organisaziuns partenarias ed il post d’infurmaziun. La sedia administrativa è en il Chastè Planta-Wildenberg.

RTR

Artitgels legids il pli savens