Siglir tar il cuntegn

Header

video
Tgi sa, tge ch'il «Pschuuri» a Spleia è propi?
Or da Telesguard dals 15.02.2024.
laschar ir. Durada: 4 minutas 10 Secundas.
cuntegn

Tschaiver «Pschuuri» – usit vegliander a Spleia

La tradiziun da tschaiver arcaic da colurar nair las fatschas da las dunnas nunmaridadas vegn fin oz vivida a Spleia. Avant passa 700 onns han ils Gualsers purtà quest usit en Valragn.

Il suentermezdi da la mesemna da la tschendra giran ils giuvens da Spleia e la Valragn mascrads cun pels tras las giassas e streglias da la vischnanca. Enturn il venter portan els stgellas che regordan als chavals da sauma dals temps passads. Mintgin dad els ha en gaglioffa in satget cun ina pasta naira or da tschendra, ieli e grass da chalzers. La receptura exacta da l’itg temì è in secret che vegn dà vinavant a bucca da quels da l'Uniun da giuventetgna.

audio
Spleia: Ina visita al «Pschuuri»
ord Actualitad dals 15.02.2024. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 5 minutas 19 Secundas.

Ils «Pschuurirolli», sco els vegnan numnads en il dialect gualser, èn a la tschertga dals uffants da scola e las dunnas nunmaridadas per dar colur nair lur fatschas. Ils ins sa laschan colurar senza sa dustar. I dat dentant er adina puspè ina persecuziun da dunnas giuvnas tras las giassas e streglias dal vitg. La finamira dals giuvens è d'avair colurà nair las fatschas da tut ils uffants da scola e da tuttas dunnas nunmaridadas fin ch'il sulegl va da rendì.

«As Eischi oder äs Meitschi»

La saira a partir da las 19:00 suonda la proxima part da l'usit. Ensemen cun il rest da la cumpagnia ch'è arrivada a Spleia sa travestgeschan ils giuvens cun mascras sco «Mannli und Wibli» e van da chasa tar chasa per rimnar ovs. En cuschina d'ina ustaria vegn cuschinà salata dad ovs e la bavronda tradiziunala «Resimäda» or dad ovs crivs, vin cotschen, zutger ed inqual ingredienza secreta.

Las giuvnas ch'han dentant gì temp per lavar las fatschas nairas, indigens e giasts èn envidads a la festa en ina stalla veglia. Da mesanotg prendan ils giuvens giu lur mascras e la mangiada dals ovs cumenza. La festa cuzza l'entira notg.

Il «Pschuuri» è IL usit da Spleia. Quest di è enorm impurtant per ils indigens.
Autur: Richard Hänzi anteriur scolast d'istorgia da Spleia

Usit unic en questa furma

L'anteriur scolast d'istorgia Richard Hänzi, ch'è sa chasà avant passa 40 onns a Spleia, ha fatg ina massa retschertgas davart il «Pschuuri». Las emprimas perditgas a scrit ha l'istoricher Kurt Wanner chattà, quellas èn datadas dal 1809. Anant na datti naginas funtaunas.

audio
L'usit «Pschuuri» a Spleia: Danunder vegn el?
ord Actualitad dals 15.02.2024. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 5 minutas 38 Secundas.

Danunder che l'usit vegn propi saja grev da dir. Ins chattia er en autras regiuns singuls elements sco creatiras cun mascras che portian pail e fetschian canera per stgatschar l'enviern. Tar l'usit a Spleia vegn il «pschuura», pia colurar nair las fatscha dals uffants da scola e las dunnas nunmaridadas, ed il batlegiar u «heischa» vitiers.

Quatter simbols

L'usit sco quai ch'el vegn celebrà a Spleia saja dal tuttafatg unic. El unescha quatter simbols: il ritus da schubregiar cun la tschendra en la pasta per sfruschar en las giuvnas ed ils uffants, il ritus da fritgaivladad u stgatschar l'enviern cun las creatiras che portan mascras e fan canera. Ed il batlegiar è ensasez in cult dals morts.

Ins possia dir ch'il colurar nair las fatschas è l'element principal quest di, quel haja er ina tscherta magia da palpar. Avant 200 – 300 onns na saja betg stà normal ch'ins possia simplamain tutgar ina giuvna. La fin finala saja il «Pschuuri» in usit, e quels na vegnian savens betg documentads uschè exact. Impurtant saja ch'el vegnia anc celebrà quasi en sia furma originala ed er dà vinavant uschia.

Ozendi sa tschenta er la dumonda da critica davart l'usit arcaic.

Quels che na vulan betg vesair quai, perquai ch'els na chattan quest usit betg pli adattà al temp dad oz, quels duessan restar a chasa.
Autur: Richard Hänzi anteriur scolast d'istorgia da Spleia

Richard Hänzi per sia part è cuntent ch'i na dat betg blera critica envers il «Pschuuri». Magari in u l'auter turist che saja irrità da quai che capitia a Spleia. Sch'ins cumenzia a far la secziun d'uschè in usit vegliander lura vegnia quel destruì dal tuttafatg.

Usits duessan ins laschar uschia sco ch'els èn. Quai è il genuin ch'è restà a la populaziun muntagnarda.
Autur: Richard Hänzi anteriur scolast d'istorgia da Spleia

RTR actualitad 07:00

Artitgels legids il pli savens