Siglir tar il cuntegn

Simposi a Tavau Tranter las linguas en scola rumantscha

Dominique Caglia e Flurina Kaufmann-Henkel lavuran a la Scola auta da pedagogia dal Grischun e scrivan ina dissertaziun davart la plurilinguitad dal rumantsch ed il tudestg. Uss èn els stadas ensemen ad in simposi en il rom da la dieta da plurilinguitad a Tavau ed han preschentà là lur resultats.

En in simposi a Tavau, ensemen cun duas scienziadas italofonas, han las duas scienziadas rumantschas Dominique Caglia e Flurina Kaufmann-Henkel preschentà ina part da lur lavurs da dissertaziun e discutà davart las sfidas dal tudestg en las scolas rumantschas.

Entant che Dominique Caglia ha perscrutà il stgazi da pleds tudestg da scolaras e scolars da 10 fin 12 onns, ha Flurina Kaufmann-Henkel tractà biografias linguisticas da giuvenils da 19 fin 21 onns.

Schebain che omaduas tematiseschan la plurilinguitad en scolas rumantschas, datti anc dapli differenzas en lur lavurs che mo la vegliadetgna dals participants e la differenta metodica tar lur retschertgas. Ina part da lur resultats han Dominique Caglia e Flurina Kaufmann-Henkel preschentà a la Dieta da plurilinguitad a Tavau la gievgia e venderdi passà.

Vocabulari tudestg variescha tenor la lingua materna

Dominique Caglia ha fatg ses studi cun passa 200 scolaras e scolars da la tschintgavla e sisavla classa en scolas rumantschas. A maun da tests da pleds ha ella scuvert che uffants cun lingua materna rumantscha han in vocabulari tudestg signifitgantamain pli aut che uffants che discurran ina lingua da migrants, sco p.ex. il portugais: «Il test inditgescha che uffants che na discurran ni rumantsch ni tudestg a chasa enconuschan en media var 1'000 pleds ils pli frequents en tudestg. Uffants rumantschs percunter enconuschan ina massa dapli, numnadamain circa 4'000 pleds». Tenor la scienziada surmirana dettia divers motivs per questa differenza da cumpetenza: Per l’ina hajan ils uffants rumantschs pli baud contact cun persunas tudestgas e per l’autra consumeschian els medias tudestgas, sco p.ex. leger cudeschs.

En pli na dastg’ins betg emblidar ch’il tudestg è gia la terza lingua per persunas migrantas, quai sper il rumantsch. Sco consequenza saja lur svilup linguistic pli plaun che quel dals uffants rumantschs. Dominique Caglia metta il focus en sia dissertaziun sin questas persunas ed eruescha co ch’ins po promover e sustegnair ils scolars mussond ils pleds a moda effizienta. Entant che ses studi è quantitativ cun passa 200 participantas e participants, è il studi da Flurina Kaufmann-Henkel qualitativ cun mo 21 participants.

Medems resultats tar tut ils participants

La perscrutadra putera, Flurina Kaufmann-Henkel, ha fatg intervistas narrativas cun giuvenils e laschà discurrer els co ch’igl era tar els cun emprender linguas e cun lur temp da scola. Il pli surprendent è che tut ils participants han raquintà da la medema experientscha nunemblidaivla: «Per tuts è il midament da la scola primara a la scola secundara stà marcant.» La lingua saja il motiv: entant che durant la scola primara èn tut ils roms en rumantsch, mida quai en la secundara e tscherts roms daventan tudestgs. Surtut il rom matematica saja vegnì numnà pliras giadas – tuttenina datti cifras tudestgas e quai n’è betg simpel. Auters participants hajan raquintà dal midament da la scola: «Tuttenina eri da discurrer tudestg cun ils novs collegas e betg rumantschs e quai era in pau penibel.» Tenor Flurina Kaufmann-Henkel saja la disa da duvrar il rumantsch in motiv per la fadia da midar la lingua.

L’interessant per ella è ch’ella haja survegnì ils medems resultats per tut ils giuvenils, vul dir per quels che discurrivan a chasa mo rumantsch, per quels bilings rumantsch-tudestg e perfin era per quels da linguas migrantas, sco p.ex. portugais u albanais. Era tar las cumpetenzas n’ha ella betg chattà grondas differenzas. Quai demussa era l’exempel d’in giuven albanais en la Surselva. El aveva stuì emprender sursilvan en scolina. Cura ch’el ha lura midà en la scola secundara, haja el puspè stuì emprender ina nova lingua, il tudestg. E quai ha el commentà uschia envers Flurina Kaufmann-Henkel: «Jau era puspè tar nulla, ma quai n’era betg uschè mal. Mes collegas rumantschs n’eran numnadamain betg megliers!».

Las duas dissertaziuns da las scienziadas n’èn anc betg terminadas e pudessan anc manar ad ulteriurs resultats surprendents.

Artitgels legids il pli savens