Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Societad Generaziun sandwich: tranter agens uffants ed agens geniturs

Tranter uffants che na pon anc betg viver sulets ed agens geniturs che na pon betg pli viver senza sustegn.

Avais Vus gia ina giada udì la noziun «generaziun sandwich»? Quella n'ha da far nagut cun paun, charn fraida, chaschiel, salata, tomatas e forsa anc in cornichon. Manegiadas èn persunas – savens tranter 40 e 50 onns – ch'èn sco tar in sandwich tranter ils agens uffants che na pon anc betg viver a moda autonoma ed ils agens geniturs che na pon betg pli viver senza sustegn.

Generation Sandwich
Legenda: La generaziun sandwich – tranter agens geniturs ed uffants. Getty Images

Ma entant che la charn fraida u il chaschiel èn «mo» tranter duas talgias paun, ina sura ed ina sut, è la generaziun sandwich sut squitsch da pliras varts. Tar geniturs vegls ed uffants pitschens vegnan savens anc la lavur ed il tegnair chasa.

In exempel fictiv co ch'in di en la vita d'ina persuna da la generaziun sandwich pudess vesair or

audio
Generaziun sandwich – Il di d'ina persuna che tgira uffants e geniturs
ord Actualitad dals 12.03.2024. Maletg: Keystone
laschar ir. Durada: 1 minuta 21 Secundas.

Lia è mamma da dus uffants e viva cun quels e ses um a Cuira. Dapi ch'il bab da Lia è vegnì grev malsaun avant intgins mais viva er el en il medem tegnairchasa. In di tipic en la vita da Lia vesa ussa ora circa uschia: Levar e dasdar ses bab, lura guardar ch'el prenda ses medicaments. Far tualetta e sa trair en po el il mument anc sez.

Generation Sandwich
Legenda: Ina da las incumbensas da persunas che tgiran confamigliars ch'èn malsauns u han gì in accident, po esser da guardar ch'els prendan lur medicaments. Keystone

Alura far ensolver e guardar ch'ils uffants sa pinan e vegnan punctualmain a scola. En il bus a la lavur, scriver la glista da cumissiuns e ponderar tge ch'è tut da liquidar durant il di. Vers mezdi, vegnir a chasa e far gentar. Alura lavar giu e far ina maschina resti, avant che charrar il bab tar il termin da medi ed en il fratemp ir a far cumissiuns. Spert anc filar en l'apoteca e turnar a chasa nua ch'ils uffants spetgan entant e dovran agid tar ils pensums. Far tschaina, alura charrar uffant A tar la lecziun da ghitarra, entant che l'um da Lia va cun uffant B al trenament da ballape. Per finir la saira, eventualmain gia far preparaziuns per il proxim di ed ir a letg.

Tgi è questa generaziun sandwich?

audio
Generaziun sandwich – Tgi è quai?
ord Actualitad dals 12.03.2024. Maletg: Keystone
laschar ir. Durada: 5 minutas 25 Secundas.

La lavur da tgira dals agens geniturs surpiglia il pli savens la figlia u il figl che stat il pli damanaivel u che ha la pli stretga colliaziun emoziunala. En 60% dals cas èn quai dunnas. Ed era tar la tgira d'uffants èsi anc adina uschia che las mammas surpiglian ina pli gronda part ch'ils babs. Plinavant pon ins dir che las persunas da la generaziun sandwich han circa 40 enfin 50 onns.

Generation Sandwich
Legenda: Persunas en il «sandwich» tgiran il medem mument ils agens geniturs che na pon betg pli viver sulets ed ils agens uffants. Keystone (maletg simbolic)

Quantas persunas che vivan en il Grischun en quest «sandwich» na pon ins betg dir precis. Ma ins va da quai anora che radund 15'000 persunas tgiran confamigliars pli vegls. Tenor las indicaziuns da l'Uffizi da sanadad dal Grischun, saja il dumber zuppà dentant probablamain bler pli aut. Da l'autra vart datti en il Grischun circa 40'000 babs e mammas che han in uffant sut 18 onns. La «generaziun sandwich» guarda d'omaduas generaziuns.

Ed en futur pon ins probablamain quintar cun adina dapli persunas che guardan tant dals uffants sco era dals agens geniturs. La raschun principala per quai è ch'ins survegn adina pli tard uffants, entant che persunas pli veglias vivan, entras il progress medicinal, adina pli ditg, sche pussaivel a chasa e betg en la chasa da tgira. I dovra perquai pli savens sustegn.

Las incumbensas da persunas che tgiran

Las incumbensas da mammas e babs vegnan ad esser enconuschentas. Ma, tge stat tut sin la glista da «to do» da persunas che tgiran confamigliars? Era questa glista po esser fitg lunga e diversa. Sco ch'ins po s'imaginar po ella tanscher dal tegnair chasa, sco schubregiar e cuschinar, sur lavurs administrativas u finanzialas, sco far giu termins tar la media u pajar quints fin tar charrar ed accumpagnar confamigliars tar il medi e tar auters termins. U, simplamain passentar temp cun la persuna, guardar ch'ella haja insatge da far u ir a spass. E tar persunas che dovran grond sustegn vegn vitiers il far tualetta, trair en ed ora ella u era midar la posiziun. Che tut quai tutga sin la glista da duairs da persunas che tgiran confamigliars ha era l'uffizi da sanadad dal Grischun confermà.

Generation Sandwich
Legenda: Las incumbensas da persunas che tgiran confamigliars èn fitg diversas. Latiers po era tutgar dad ir a spass. Keystone (maletg simbolic)

Far u betg far?

Era las raschuns per surpigliar u betg surpigliar l'incumbensa da tgirar confamigliars sajan fitg individualas, ha inditgà l'Uffizi da sanadad dal Grischun. Motivaziuns pon esser: l'amur per la persuna, il giavisch da dar enavos als geniturs insatge sco figlia u figl. Ultra da quai vegnia la lavur da tgira savens era vesida sco enritgiment.

Ma, i dat era varts negativas. En spezial sch'ins haja gia ordavant ina relaziun difficila cun la persuna che dovria tgira. Lura possia l'incumbensa da tgira daventar ina chargia. Quai possia dentant era capitar tar ina relaziun intacta. Ins «dettia bler» e survegnia forsa betg enavos bler. Da quai stoppian ins esser conscient. Ma era da las atgnas resursas. Ins dovria bler temp e sch'ins reducescha il pensum da lavur per surpigliar ina tala incumbensa ha quai era consequenzas finanzialas.

La valur economica

Avrir la box Serrar la box

64 milliuns uras da tgira ed assistenza prestan confamigliars en Svizra mintg'onn. Quai mussa in studi da la Spitex Svizra. Sche questas uras stuessan vegnir pajadas custass quai circa 3,5 milliardas francs. E sche questas uras vegnissan betg prestadas da confamigliars muntass quai ch'il sectur da sanadad vegniss massiv pli char. Ina part da questas uras presta la «generaziun sandwich» – quella generaziun che guarda tant dals agens uffants che na pon anc betg viver sulets ed ils agens geniturs che pon betg pli viver dal tuttafatg sulets.

Nua ir per sustegn?

Ditg giugava la sanadad ed il bainstar da persunas che tgiran lur confamigliars strusch ina rolla en la percepziun publica. Igl era chaussa privata. Entras la mancanza da persunas dal fatg en la tgira sa mida quai plaunet. Noss sistem na funcziuna betg senza la lavur da confamigliars. Perquai daventa era la sanadad da quellas e quels che tgiran adina pli impurtanta.

Generation Sandwich
Legenda: Christiane Eggert è manadra da project «prevenziun e promoziun da sanadad» tar il chantun Grischun. Uffizi da sanadad

Per promover la sanadad da quellas e quels che tgiran confamigliars datti en il Grischun differentas furmas da sustegn per distgargiar. Per exempel servetschs da transport, servetschs che portan tschaveras cuschinadas, organisaziuns che gidan tar lavurs administrativas u purschidas che surpiglian la tgira da confamigliars sch'ins dovra sez ina pausa u sch'ins vuless ir en vacanzas, explitgescha Christiane Eggert dal post da promoziun da la sanadad dal chantun Grischun.

audio
Generaziun sandwich – nua ir per sustegn
ord Actualitad dals 12.03.2024. Maletg: Keystone
laschar ir. Durada: 4 minutas 22 Secundas.

Servetschs da distgargia stoppian ins pajar sez, ma els vegnan subvenziunadas, quai vul dir ch'els vegnan offridas in zic pli favuraivel. L’excepziun è la tgira che vegn ordinada d'ina media u d'in medi. Ils custs per quella vegn surpigliada da l'assicuranza da basa.

Generation Sandwich
Legenda: En il Grischun han persunas che tgiran confamigliars la pussaivladad da lascher s'engaschar tar la Spitex. Keystone

Sustegn finanzial per confamigliars che tgiran datti per il mument surtut entras la pussaivladad da laschar s'engaschar tar la Spitex. Questa purschida na saja betg nova. En il Grischun saja quai, sco in da paucs chantuns, era reglà en la lescha. La cundiziun per quai è il curs «assistenza da tgira». I sa tractia d'ina scolaziun da basa per era pudair dumagnar la tgira fundamentala, numnadamain l'igiena, il trair en ed ora ed il servetsch da pasts. La scolaziun che sto vegnir absolvida cuzza radund 30 dis.

Plinavant duessan persunas che tgiran confamigliars en futur survegnir in sustegn finanzial da 500 francs il mais. Per quai è il chantun vi d'elavurar ina basa legala che duess ir en vigur ils proxims onns.

Tar il chantun Grischun sajan ins conscient ch'ils 500 francs na correspundian betg ad ina cumpensaziun da paja. Tuttina duessi esser ina contribuziun da renconuschientscha.
Autur: Christiane Eggert Uffizi da sanadad dal Grischun

L'idea è che persunas che tgiran lur confamigliars duessan pudair cumprar cun quests daners «distgargia». Per exempel in servetsch da charrar, in servetsch da tschaveras u insatgi che fa il tegnair chasa – u ch'ins cuescha a sasez ina pitschna pausa.

Malgrà ch'i dat ina vasta purschida en differentas furmas da sustegn per distgargiar, hajan bleras persunas che tgiran confamigliars fadia d'acceptar agid. Surtut sch'ins vivia en in vitg, nua che mintgina enconuschia mintgin saja l'obstachel per ir per agid pli aut. Gist il tschertgar ed acceptar agid saja dentant la meglra prevenziun per restar sauna. Quai vala era tar la lavur.

Lavur e lescha

La lescha reglescha duas chaussas, explitgescha Christiane Eggert da l'Uffizi da sanadad. D'ina vart survegn'ins tar absenzas curtas, per exempel sch'in uffant u in confamigliar è malsaun, trais dis liber, però maximal 10 dis ad onn. Absenzas pli lungas datti mo tar la tgira d'uffants sut 18 onns. Là po vegnir permess, cun resguardar tschertas cundiziuns, absenzas d'enfin 14 emnas. Tar malsognas grevas datti regulaziuns spezialas. 

Generation Sandwich
Legenda: Tschertas chaussas reglescha la lescha, per autras chattan patrunas e collavuraturs che sa chattan en situaziuns extraordinarias perquai ch'els surpiglian supplementarmain incaricas da tgirar confamigliars, savens soluziuns individualas. Pixabay

Igl haja dentant sa mussà ch'i vegnia fitg savens chattà ina soluziun individuala per mintga cas, sco vacanzas betg pajadas, ina reducziun da pensum sur in temp limità u da lavurar davent da chasa. Perquai cusseglia la persuna dal fatg d'adina tschertgar il discurs cun la patruna da lavur sch'ins sa chatta sez en ina tala situaziun.

RTR actualitad 06:00

Artitgels legids il pli savens