Sara Flaadt ha vulì far pli attent sin la vita da Emilie Kempin-Spyri. Perquai ha l'istoricra scrit ed inscenà quest teater cun il num «Ina Emilie Kempin-Spyri. Tuttas Emilie». Ma betg sulettamain perquai, mabain era per dar speranza oz, ch’ins possia midar insatge en la societad, uschia Sara Flaadt. L'inscenaziun d’ina ura cun artistas professiunalas che giogan, sautan, reflectescha e raquintan la vita da Emilie Kempin-Spyri. Cun l’inscenaziun vegn empruvà da sa mover en pliras dimensiuns da temp e da ponderaziun. Uschia duai era il public vegnir integrà da ponderar per exempel l’atgna rolla en la famiglia. E quai tut per rumantsch.
Ina dunna cun ideals e perseveranza
Emilie Kempin-Spyri (*1853-1901) è ina dunna che l'istorgia n’enconuscha betg. En ils Stadis Unids è ella probabel pli enconuschenta ch’en Svizra, perquai che sia via ha manà ella la finala fin a New York ed enavos. L’onda da Emilie Kempin-Spyri era Johanna Spyri, l’autura da Heidi, e l’inscenaziun gioga era cun quest fatg, cun ina quasi anti-Heidi. Cumenzà a studegiar giurisprudenza ha Emilie Kempin-Spyri sco mamma da trais uffants il 1883. Doctorà ha ella alura il 1887 sco emprima dunna en Svizra e probabel era en l’Europa. Dentant suenter ses studi n’ha ella betg survegnì la permissiun da lavurar sco advocata. Senza dretg activ da burgaisa, da votar ed eleger, na possia ella betg far quai. Ella è alura ida avant Tribunal federal ed ha pretendì che l’artitgel 4 da la constituziun vegnì giuditgà da nov. Perquai che la nominaziun «Svizzer» stettia per umens e dunnas. L’argumentaziun è vegnida taxada sco nova ed interessanta ma tuttina vegnida renviada. Uschia era ella senza perspectiva da pudair lavurar ed è cun sia famiglia emigrada il 1888 a New York en ils Stadis Unids da l’America. Qua ha ella fundà l’emprima scola da dretg per dunnas. Suenter curt temp il 1890 returna ella dentant en Svizra, ma sia dumonda per lavurar u instruir a l’universitad è vegnida danovamain renviada. Suenter in pèr onns a Berlin, nua ch’ella po instruir per temp, vegn ella internada en ina clinica psichiatria ed ella turna en Svizra nua ch’ella mora il 1901 a Basilea.
Acturas han stuì emprender rumantsch
Per las acturas èsi almain stà ina sfida da discurrer ed emprender rumantsch. Sulet Vanda Beffa, actura a Paris, ha ina relaziun fitg stretga cun il rumantsch. Uschia è ella creschida si a Genevra en in dachasa rumantsch-franzos. Ella haja adina vulì giugar ina giada en rumantsch. Perquai ch'i saja la lingua ch’ella haja udì e sentì sco emprima, cunquai che sia mamma, oriunda da Rabius, ha discurri adina rumantsch cun ella. Uschia saja il rumantsch sia lingua da cor, di Vanda Beffa. Per Sabine Fehr che gioga l’Emilie, la veglia, èsi in return a las ragischs. Sia mamma saja da Domat, ma n’haja betg discurrì rumantsch cun ellas. Avant intgins onns saja ella dentant sa decidida cun ina cusrina d'emprender la lingua ed ella sentia ch’ella saja datiers ad ella, di Sabine Fehr. Las duas ulteriuras acturas, Moira Albertalli e Jasmin Mattei, han emprendì rumantsch per quest teater.
Pliras producziuns en la Rumantschia
Las quatter dunnas vegnan a mussar il toc da teater per rumantsch, la sonda ils 5 da zercladur a Falera. La dumengia, ils 6 da zercladur, a Sedrun. Lura la sonda ils 19 a Trun ed ils 20 da zercladur a Degen.