Dapi plirs decennis mussa la via da la partida cristiandemocratica plitost encunter engiu. Adina pli paucas persunas sustegnan la partida da tradiziun cristiana. Ma tuttina resta ella ina da las fermas pitgas politicas en il chantun Grischun e quai dapi radund 120 onns sco partida cun statuas. La via ha dentant cumenzà gia avant quai temp.
Dapi il cumenzament dal chantun Grischun
Las forzas politicas dal chantun Grischun eran dapi il cumenzament partidas en duas gruppaziuns. D’ina vart eran ils «etatists» che vulevan ina ferma regenza ed administraziun per il Grischun e per la Confederaziun. Sin il champ politic grischun dal 19avel tschientaner correspundan els als Liberals. Da l’autra vart deva quai ils «communalists» che vulevan fermas vischnancas e cumins. Els correspundan sin il champ politic als Conservativs e Federalists. Quai scriva Adolf Collenberg en la «Istorgia Grischuna» sin pagina 225. La polarisaziun tranter las duas gruppas n’èra betg ina extrema. Il pievel na votava per regla betg tenor partidas ni ideologias. La pussanza politica sa basava sin parentellas e relaziuns da loialitad e lur forza economica en la regiun. Uschia era quai cler ch’il Grischun na basegna betg da partidas. Il pievel tgirava ils interess locals e regiunals e pli pauc da la politica chantunala.
Liberal e conservativ
«La democrazia e las libertads grischunas n’èn betg ina invenziuns dals liberals. Il Grischun è daventà il cuntrari in chantun modern mo grazia a la restricziun da libertads e dretgs democratics existents, numnadamain quels da las singulas Lias e l’autonomia quasi absoluta dals vischinadis e cumins». Quai scriva Adolf Collenberg en «Istorgia Grischuna» sin pagina 227. Uschia possedevan las communitads grischunas gia plirs decennis las libertads per las qualas Liberals e Radiclas han cumbattì en auters chantuns svizzers. Perquai èsi grev da distinguer en il chantun tranter Liberals e Conservativs. Pir cun il cumbat per in encunter la Constituziun federala ch'è vegnida approvada il 1874 sa furman emprimas direcziuns politicas e la finala las partidas. Tuttina vai anc quasi 30 onns enfin che las partidas sa furman.
1903 sa furma la partida conservativ-democrata
Suenter decennis da la dominanza da Casper Decurtins en il moviment federal-democratic nua che er il moviment social chatta ses cumenzament, hai dà resistenza. Il 1891 è l’allianza federal-conservativa sa reorganisada ed ha fundà ina partida. Ma senza statuts e senza program. In program che vuleva fundar ina partida sulet catolica e ch’era drizzà era direct cunter Casper Decurtins n’ha la finala betg chattà maioritads e suenter differenzas e dispitas èsi vegni il 1899 tar ina emprova da refurmar la partida. La finala vegn la partida conservativ-democrata fundada ils 22 da matg 1903. Emprim president daventa Johann Schmid. Dal comité fan part il president da la fracziun Julius Dedual, il cusseglier dals chantuns Franz Peterelli, Theofil Sprecher da Bernegg, cusseglier guvernativ Friderich Brügger, il cusseglier naziunal Casper Decurtins, Alois Steinhauser e Chrsitian Solèr.
Emprims onns da grond success
La partida nova po sa posiziunar sco forza politica en il chantun. Ella è ils emprims onns anc uffizialmain in moviment independent da la confessiun, ma ils catolics domineschan cleramain. Ils onns da l’emprima guerra mundiala èn dominads d’auters problems. Ma cun l’introducziun dal sistem da proporz per eleger il cussegl naziunal na perda la partida conservativ-democrata betg pussanza. Ella po tschentar quasi tut ils onns dus cussegliers naziunals, in cusseglier dals chantuns e dus represchentants en la regenza grischuna. Era en il Cussegl grond vegn la partida blers onns ad esser la segund ferma forza politica, ni schizunt la pli ferma forza politica.
Immensa forza tras la lavina naira
Ils onns 1925 fin il 1935 vegn la parida da dominar cun lur immensa cumpactadad ed uschia daventa ella la pli ferma forza politica en il chantun. Ella metta plirs onns trais cussegliers naziunalas da sis, quai scriva Carmelia Maissen en la publicaziun festiva da 100 onns PCD. Il 1936 vegni dentant tar la via suletta da la partida cristian sociala.
Cumbats confessiunals
Cun la partida Democrata vegni ils onns da la segunda guerra mundiala tar in cumbat intensiv. Uschia vegni renfatschà a la partida conservativa da malduvrar la religiun e confessiun per realisar interess politics. Il punct culminant è alura il 1944 il pled da Andreas Gadient cusseglier guvernativ da lez temp e da las replicas da Giusep Condrau e Andreas Brügger. Plirs onns suondan conflicts e renfatschas sur da la gronda colliaziun da la baselgia e da la politica chantunala.
Nov schlantsch cun cristians socials
A partir dal 1951 vegn la partida numnada conservativ e cristian-social. Ils proxims onns tranter il 1947 ed il 1959 po ella puspè trametter trais represchentants en il cussegl naziunal a Berna. Era il sez en il cussegl dals chantuns vegn la partida da salvar fin il di dad oz. A partir dal 1971 vegn la partida manada sut il num partida crisitandemocratica. Ils proxims onns perda ella cuntinuadamain influenza e vuschs. Tar las elecziuns per il Cussegl naziunal 1991 perda la PCD ses segund sez e na vegn betg pli da reconquistar quel. En il Cussegl grond vegn ella dentant anc ina giada al cumenzament dal nov tschientaner la pli ferma fracziun.
