Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Malaura da 2002 Cura che las bovas han tutgà il Grischun

Ils 16 da november avant 20 onns, ina sonda. A Churwalden, Tinizong e Savognin sto glieud vegnir evacuada. Er Untervaz ha da cumbatter cun auas grondas. Ma il mender tutgi la Surselva.

En il Grischun hai adina puspè dà malauras ed inundaziuns chaschunadas da ferma plievgia si dal sid. La plievgia gronda da quels dis è tenor ils meteorologs percunter in eveniment extraordinari che ha lieu mo mintga 100 onns. Durant trais dis hai pluvì per part enfin 400 liters per meter quadrat. En il Tessin plovi per part anc dapli. Vitiers vegn che l'entir november era gia fitg umid. Uschia na prenda la terra betg pli si l'aua.

audio
In sguard anavos
ord Actualitad dals 16.11.2022.
laschar ir. Durada: 3 minutas 8 Secundas.

Bovas van a val: A Campliun cuvra ina bova la via chantunala ed ils binaris da la Viafier retica. Curt suenter suonda ina bova pli gronda giu da la Val Quadra a Trun e volva ils binaris da la viafier. Il vitg da Pigniu vegn periclità d'ina bova sur il vitg. Plinavant serra ina bova giu la via d'access. A Rueun e Schlans vegnan bovas cun ina dimensiun anc betg enconuschenta giu en ils vitgs e pericliteschan la glieud.

RTR ha discurrì cun persunas ch’eran l'onn 2002 anc uffants ed uss perditgas da quels eveniments:

audio
Regurdientschas dals giuvenils
ord Actualitad dals 16.11.2022. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 4 minutas 20 Secundas.

Rueun: L'Ual da Valdun daventa in furius current da buglia

Patricia Tschuor-Marques sa regorda anc bain vi da quella sonda da november. Ella aveva alura 12 onns ed er en stiva, cura che sia mamma cloma ella, ses frar e ses bab en cuschina. Là vesan els las plantas en la Val da Valdun ch’èn en moviment.

Las plantas stevan a grad si e parevan da marschar encunter a nus. In maletg ch’ins n’emblida per la vita duranta betg pli.
Autur: Patricia Tschuor-Marques perditga da las malauras

La famiglia curra instinctiv or da chasa e vesa ch’i sa tracta d’ina bova. L’emprima bova n’è anc betg uschè gronda sco quella che suonda. Els spetgan en l’ustaria da Sontga Clau e survegnan alura la lubientscha dals pumpiers dad ir enavos en chasa per in pèr chaussas. Gist en quest mument vegn la segunda bova, anc pli selvadia e privlusa. La mattatscha e ses bab vegnan da sa spendrar da la buglia enavos tar l’ustaria. Sia mamma, il frar ed ina vischina èn pigliadas en la chasa da la famiglia.

audio
L'entir discurs cun Patricia Tschuor-Marques
ord Actualitad dals 16.11.2022. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 14 minutas.

Patricia Tschuor-Marques e ses bab èn en contact cun il frar ch'ha in telefonin. Nua che la mamma e la vischina èn na san els betg l'emprim mument. Ins ha tema d'ina terza bova. Co insumma spendrar la glieud en chasa? Il frar da Patricia Tschuor-Marques va alura a la tschertga da la mamma e chatta ella en tschaler. Suenter in lung temp da tema e malsegirezza vegnan ils pumpiers da spendrar las persunas en chasa or dal stgir da la notg.

Rueun: maletg da satellit, avant e suenter las bovas:

Da tschella vart da la val è er Daniel Candinas, in giuvenil da 15 onns, perditga da l’emprima bova. Atgnamain vuleva el metter davent material e maschinas da la val, proteger il bain puril dad eventualas auas grondas. Ma el na vegn betg tar quella lavur.

audio
L'entir discurs cun Daniel Candinas
ord Actualitad dals 16.11.2022. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 17 minutas 14 Secundas.

El vesa, sco Patricia Tschuor-Marques, il guaud en la Val da Valdun che va sco in sumbrival da la val giuador. Tuttenina vesan ins la chasa dil vischin da tschella vart da la val. Daniel Candinas curra en chasa e dat alarm. Ses bab è en quest mument cun auters lavurers en la val per far liber il dutg. Pir cura ch’il rest da la famiglia scappa davent da la val vesan els puspè il bab. La segunda bova vegn giu enturn las 16:00. Alura èn Daniel e sia famiglia en chasa communala per s’annunziar tar il biro da malauras. En quest mument dat insatgi alarm. La fulla da glieud ch'è sa rimnada là curra uschè spert sco pussaivel davent da la val.

En quella situaziun curras ti per la vita. Quai è sco en ils films ch’ins vesa ch’i scappan da quellas undas. Quai na pos ti betg sa metter avant.
Autur: Daniel Candinas perditga da las malauras

Quest mument è er difficil per Daniel Candinas, perquai ch’el na sa betg sche la chasa ed il bain puril cun il muvel èn vegnids tschiffads da la segunda bova. In pumpier conferma ad el muments pli tard che la stalla stat anc.

Schlans: Ins sminava ch'i vegnia anc dapli or da la brentina

Anna Lombriser avess atgnamain stuì ir giu Trun tar il medi, ma l’aura era uschè schletta ch’ella e sia mamma n'han betg pudì ir. Anna Lombriser aveva alura nov onns, ma sa regorda anc bain vi dal mument cura ch'ella e sia mamma han stuì ir ord chasa. La buglia vegniva da la plaunca sper chasa giuadora. Ellas han chattà albiert da tschella vart dal vitg. Ella passenta ina notg inquieta. Sco ella di, er er la tema da la glieud creschida da sentir.

audio
L'entir discurs cun Anna Lombriser
ord Actualitad dals 16.11.2022. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 11 minutas 33 Secundas.

L’auter di vegn Anna Lombriser sgulada cun l'helicopter a Breil. Là passenta ella cun autra glieud da Schlans enfin trais emnas en in bajetg dal militar. Durant quest temp vegn il cusseglier federal Samuel Schmid sin visita. El è ì tar ella, perquai ch'ella aveva in det faschà. Quai ha alura dà ina fotografia per la pressa, er sch'ella n'aveva betg propi gust. Suenter il temp a Breil, enavos en chasa a Schlans, era tut uschè fraid.

audio
20 onns malauras: Hans Gasser ha surdà 10'000 francs per Schlans
ord Actualitad dals 16.11.2022. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 2 minutas 31 Secundas.
I odurava uschè curius suenter la bova, da buglia, in zic sco arschiglia. Jau savur quella odur oz ed alura vegn il temp da la bova endament.
Autur: Anna Lombriser perditga da las malauras

Ad Anna Lombriser è la solidaritad, il «tegnair ensemen», da la glieud da Schlans restada en memoria. Ed er la prestaziun dal pilot Marcus Levy.

Schlans: maletgs da satellit, avant e suenter las bovas:

Gion Flurin Pfister ch'ha lura 16 onns, è quel avantmezdi persul a chasa. Cura ch’el guarda or da fanestra vesa el co la bova va sper chasa giu. In auto vegn stratg cun. La bova hajan ins strusch udì e cura ch'ella era avant chasa eri prest memia tard.

audio
L'entir discurs cun Gion Flurin Pfister
ord Actualitad dals 16.11.2022. Maletg: RTR
laschar ir. Durada: 16 minutas 10 Secundas.

L'aug da Gion Flurin Pfister ch’è pumpier vesa el e cloma ch’el sto immediat vegnir or da chasa. Tge ch’el fa svelt. El vesa muments pli tard co in pli grond stausch da la bova tira cun ina chasa, la chasa «Mulin» e pliras stallas.

Quel tun, quai tremblava. Quai èn milli craps che dattan in sin l’auter. Chaussas che sfratgan, e la canera e l'in tranter l’auter da plirs tuns.
Autur: Gion Flurin Pfister perditga da las malauras

Er Gion Flurin Pfister passenta ina notg malruassaivla tar vischins avant ch’el po vegnir sgulà a Breil. Mintg'onn, ils 16 da november, sa regorda el sco er la blera glieud da Schlans vi da quest temp. El è impressiunà da la forza da la natira, che la plievgia po lomiar si la terra uschè fitg ch’entiras chasas pon sballunar da spundas giu.

Or da l'archiv:

video
10 onns catastrofa da malauras / part 1/3
Or da Telesguard dals 14.11.2012.
laschar ir. Durada: 6 minutas 34 Secundas.
video
10 onns catastrofa da malauras / part 2/3
Or da Telesguard dals 15.11.2012.
laschar ir. Durada: 6 minutas 19 Secundas.
video
10 onns catastrofa da malauras / part 3/3
Or da Telesguard dals 16.11.2012.
laschar ir. Durada: 3 minutas 31 Secundas.

RTR actualitad 07:00

Artitgels legids il pli savens