Ina senda stretga maina tras il guaud sur Rueun. Il tschiel è grisch e malgrà mes paraplievgia e la giacca da plievgia vegn jau spert tut bletscha. Ursula Brändli Capaul va ordavant e cun ina forsch d'iert fa ella liber la senda. A la fin da la senda spetga numnadamain ina porta en il passà: las Minas da Gulatsch da Rueun.
La vischnanca da Glion, Surselva Turissem e l'uniun Rueun viva han collavurà per pudair realisar quest viadi, sco ella raquinta. «La lavur è sa pajada», di Ursula Brändli Capaul. Sin il viadi da bun in'ura datti bler da vesair: objects zuppads, differents gieus interactivs e figuras da lain da differents animals che fan part da la senda.
Igl ha valì la paina da far quest project. Era sch'el ha cuzzà ditg. Set onns è fitg lung, ed igl ha duvrà blera lavur, bleras uras da lavur. Ma sco ditg: igl ha valì la paina.
A la fin dal viadi spetgan duas taunas: ina da 40 meters ed ina da 80 meters. Oravant tut la segunda tauna è fitg bletscha. Ed i dat da vesair stalactits, filiens e – sch'ins ha cletg – in utschè-mezmieur.
-
Bild 1 von 4. Stalactits en la mina da Rueun. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 4. Utschè-mezmieur – ma or da lain. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 4. En la mina è tut fitg bletsch. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 4. La porta en la mina. Bildquelle: RTR.
L'istorgia da las minas
L'istorgia da las minas cumenza il 1808, cura ch'ina firma franzosa è arrivada a Rueun. Ella ha empermess daners e success als abitants. E perquai ch'els eran fitg paupers, eran ils abitants d'accord da collavurar cun la firma. In siemi da ritgezza e success... Ma la presidenta da l'uniun Rueun viva Ursula Brändli Capaul di: «I n'è nagina istorgia da success.»
Igl è vegnì consumà bler alcohol en las minas. Els empustavan mintg'emna vin e vinars en l'ustaria a Rueun. Il pitschen salari ch'els survegnivan era svelt bavì davent.
Ella na sappia betg precis, pertge ch'igl è vegnì bavì uschè bler alcohol en las minas. Ina teoria è, che la lavur en las minas è simplamain stada memia dira. Or da documents sappian ins era ch'ils umens na lavuravan betg, cura ch'il schef n'era betg là. Pir cur ch'el vegniva enavos, currivan tuts en las minas e lavuravan vinavant. Uschia han els chattà mo pauc metal – in zic argient, in pau fier, dentant betg avunda per daventar ritgs.
-
Bild 1 von 4. Guaffens da lez temps en las minas da Gulatsch. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 4. Fastizs dals guaffens en la grippa. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 4. In maletg simbolic, co ch'i pudess esser stà en las minas da Rueun. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 4. Ina chapellina dals miniers – quella giada eran las chapellinas or dad arom. Bildquelle: RTR.
Suenter 20 onns han las firmas franzosas decidì che la lavur na rendia betg – ed èn svanidas. Il vitg da Rueun ha accusà las firmas, vuleva enavos raps. Ma Rueun ha pers il process, e schizunt anc stuì pajar vitiers.
Jau sun era gia stà en la mina. Quai è stà avant var 60 onns.
Suenter èn las minas idas in pau en emblidanza. Fin ch'in um pensiunà è sa decidì la fin dal 20avel tschientaner da puspè render accessiblas las minas. Ozendi èn las minas publicas. E tgi sa, sch'ils miniers avessan spetgà da lez temp che lur mina vegnia puspè duvrada blers onns pli tard – betg per tschertgar il metal, mabain sco attracziun turistica.