La lescha cuntegna da nov dapli criteris, che la tgira da monuments sto resguardar per metter edifizis en l’inventari chantunal. Bleras deputadas e deputads da partidas burgaisas han bain concedì ch’i saja impurtant da proteger edifizis e bains culturals – quai duai dentant succeder cun mesira. Ils ultims onns haja la tgira da monuments surfatg ed inventarisà memia blers objects. Deputadas e deputads socialdemocratics èn sa dustads cunter ils novs obstachels ed han fatg attent che la tgira da monuments exequeschia be dretg federal.
En la pratica ha la tgira da monuments gia optimà sia lavur d'inventarisar, per exempel cun infurmar meglier possessuras e possessurs sco er las vischnancas. Almain en quest punct è ina maioritad dal Cussegl grond ida perina en ina debatta davart ina pitschna revisiun cun grond potenzial per malchapientschas e cun in proceder unic per reveder leschas.
Storta politica unica
Atgnamain avessan deputadas e deputads gì da discutar gia l’avust questa revisiun. Damai ch’il temp era scart è la fatschenta vegnida spustada. La cumissiun per ambient ha nizzegià quest temp, fatg in'ulteriura sesida tranteren e decis da midar sia proposta. L’idea oriunda da dar a possessuras e possessurs il dretg da far recurs cunter ina decisiun da metter lur edifizis en l’inventari chantunal è vegnida stritgada. Quai aveva la «veglia» cumissiun proponì sin basa d’ina incumbensa ch'il deputà Thomas Bigliel aveva fatg.
Cun il nov parlament è dentant er la cumissiun sa midada, novas deputadas e deputads han uss in sez en la cumissiun ed in pled en chapitel. E questa «nova» cumissiun ha preschentà empè d’in dretg da recurs in auter nov artitgel en la lescha – in che sa basa sin in’incumbensa dal deputà Reto Crameri (AdC). Ils criteris per che la tgira da monuments dastga prender in object en l’inventari chantunal vegnan schlargiads.
Ils criteris supplementars
Sper ils criteris actuals vegn la lescha davart la protecziun da la natira e da la patria cumplettada. Degn da vegnir protegids duain be esser bajetgs che adempleschan dus dals suandants trais criteris:
- gronda valita scientifica
- gronda valita culturala
- gronda valita per la protecziun da la patria
Co funcziuna l'inventarisar?
Actualmain è il chantun vid inventarisar sistematicamain ils bajetgs en l'entir Grischun. 20% da las vischnancas hajan gia in tal inventari – tar 55% saja in sboz sin maisa, ha infurmà il cusseglier guvernativ Jon Domenic Parolini. L'inventari chantunal consistia da dus stgalims:
- L'inventari da bajetgs singuls, gruppas da bajetgs ubain maletgs da vitgs è ina survista d'edifizis ch'han potenzial da vegnir protegids.
- L'inventari d'edifizis cumpiglia ina documentaziun detagliada dals singuls objects, incl. motivs per la protecziun. Quella vegn fatga sch'i dat in'occasiun concreta, p.ex. tar renovaziuns ubain venditas.
Betg automaticamain sut protecziun
Sche per exempel ina chasa figurescha en l'inventari chantunal, na munta quai dentant anc betg ch'ella è sut protecziun. Cura che la tgira da monuments ha fatg questa survista vegn l'inventari discutà e consolidà cun las autoritads communalas ed i dat ina publicaziun uffiziala.
Silsuenter è l'inventari chaussa da la vischnanca, quai vul dir: Tar ina proxima revisiun da la planisaziun locala decida la vischnanca la categoria da protecziun, per exempel sch'in edifizi è protegì, degn da vegnir protegì, caracteristic per il maletg dal vitg etc.
Sch'in bajetg vegn la finala propi sut protecziun da la tgira da monuments ha quai grondas consequenzas: Possessuras e possesurs ston tolerar che spezialists visitan ed examineschan l'object ed èn obligads da proteger il bajetg da donns e da prender mesiras per mantegnair quel.