Siglir tar il cuntegn

Header

video
Ils Alsazains en Frantscha
Or da RTR dals 27.03.2015.
laschar ir. Durada: 26 minutas 13 Secundas.
cuntegn

Minoritads en l'Europa Ils Alsazians en la Frantscha

Il redactur Ruedi Bruderer da la Televisiun Rumantscha ha visità l'Alsazia.

  • In santeri tudestg a Bergheim.
    Legenda: Santeri tudestg a Bergheim. RTR

    Istorgia

    L'Alsazia ha en sia istorgia adina puspè midà sia appartegnientscha. Suenter ch'ils Romans avevan bandunà dal 406 suenter Cristus il pajais è vegnida l'Alsazia alemana. Qua è naschì er il num: Ali-saz (althochdeutsch), quai che signifitga tant sco "sez ester". La citad impurtanta è Strassburg, dapi 614 era citad episcopala. Durant milli onns èn stads adina regents tudestgs ils possessurs dals bains en l'Alsazia. En il 16avel tschientaner, suenter la guerra da 30 onns e la pasch da Westfalen, è creschida l'influenza dal franzos en la societad. Quai è vegnì anc rinforzà cun la revoluziun franzosa, l'Alsazia è vegnida pli e pli franzosisada e centralisada. Dal 1871 è turnada l'Alsazia puspè a la Germania, quai per var 50 onns. Suenter l'emprima guerra mundiala, ch'era en l'Alsazia fitg sanguinusa, ha stuì ceder la Germania però il territori a la Frantscha. Be durant la segunda guerra mundiala è turnà il territori anc per curt temp en il possess da la Germania nazistica. Er oz en l'Europa unida è l'Alsazia ina regiun franzosa cun la chapitala Strassburg.

  • Tavla dal Teater da la Choucroterie a Strassburg
    Legenda: Teater da la Choucroterie a Strassburg. RTR

    Lingua, cultura ed identitad

    La midada permanenta tranter Frantscha e Germania ha gì per consequenza che la lingua uffiziala ha adina puspè midà. Durant ils emprims onns ch'èn suandads ad ina midada, èn stads ils sforzs dad impunder la nova lingua fitg intensivs, savens era cun violenza. Er oz vala il franzos sco la suletta lingua uffiziala per l'administraziun e la scola, malgrà che l'Alsazia posseda dapi il 1976 l'autonomia culturala. Quest fatg procura che l'alsazian vegn discurrì adina da pli paucas persunas. Las scolas bilinguas nua ch'i vegn instruì franzos e tudestg da scrittira creschan dentant dapi in pèr onns. La bilinguitad franzosa ed alsazian vegn tgirada dapi 30 onns er en il teater da la "Choucrouterie" a Strassburg. Il fundatur dal teater biling è daventà in'icona per l'alsazian.

  • In marsch cun persunas che sunan flauta ed èn costumadas.
    Legenda: Pfifferdaj 2008 a Ribeauvillé. RTR

    Isanzas e tradiziuns

    La pli gronda festa populara en l'Alsazia è il "Pfifferdaj" a Ribeauvillé. Dapi l'onn 1389 arrivan musicants e cumediants en questa citad per survegnir il permiss da far musica e spectacul sin via. Quest permiss ha dà il signur da Rappoltstein ch'aveva ses chastè e sias fortezzas aut sur Ribeauvillé. Suenter la revoluziun franzosa è sparida la signuria, dentant vegn anc oz festivà l'emprima dumengia da settember il "Pfifferdaj".

  • Parlament Uniun europeica a Strassburg.
    Legenda: Parlament Uniun europeica a Strassburg. RTR

    Geografia ed administraziun

    L'Alsazia vegn furmada dals dus departaments "Bas-Rhin" (chapitala Strassburg) ed "Haut-Rhin" (chapitala Colmar), ensemen datti la regiun "Alsazia" (chapitala Strassburg) cun 1,7 milliuns abitants. Var 600'000 u 34% da quels discurran er oz anc l'alsazian, surtut en il pajais ed en las citads pli pitschnas. Cun 8'280 kilometers è l'Alsazia la pli pitschna regiun en la Frantscha, ina strivla da fin 50 kilometers largezza e 190 kilometers lung il Rain sin il cunfin cun la Germania. A Strassburg èn er ils parlaments da l'Uniun europeica (dapi 1999) e dal cussegl d'Europa (dapi 1949).

  • Funtauna e chasas sin il Place Kléber a Strassburg.
    Legenda: Place Kléber a Strassburg. RTR

    Organisaziun

    ls Alsazians n'èn betg grondamain organisads. I dat differentas gruppaziuns politicas, per part ageschan quellas però fitg ferm a dretga e n'èn betg uschia acceptadas en las organisaziuns da minoritads europeicas. Er en la populaziun n'èn ellas betg enragischadas. Dapli interess en populaziun chattan las organisaziuns culturalas localas e regiunalas. Enconuschent sur cunfin è surtut il René-Schickelé-Kreis che s'engascha dapi 40 onns per in'Alsazia bilingua. En il sectur dals meds da massa datti ina preschientscha minimala da l'alsazian: "France 3 Alsace" emetta da glindesdi a venderdi l'emissiun d'infurmaziun "Rund um", a la televisiun datti in'emissiun da l'emna e lura publitgeschan anc trais gasettas da l'emna paginas tudestgas. Cun dumondas linguistas en il sectur da la scola s'occupa l'uffizi per lingua e cultura en Alsazia (Office pour la Langue e Culture d'Alsace OLCA).

  • In plat cun crut asch, liongias, tartuffels e charnpiertg.
    Legenda: Il sürkrüt en l'ustaria Chou'heim a Krautergersheim. RTR

    Economia

    L'Alsazia è ina da las regiuns economicamain las pli fermas da la Frantscha. Enconuschenta è la regiun sco territori da vin. Mintg'onn vegnan producids 1,1 milliuns hectoliters, in quart vegn exportà. 90% è vin alv (Gewürztraminer, Pinot Gris, Riesling, Muscat). Ina spezialitad è era la producziun da giabus per far il "sürkrüt". En l'Alsazia vegn producì mintg'onn var 50'000 tonnas giabus. Il meglier giabus asch duai quai dar en la chapitala dal "sürkrüt" a Krautergersheim. En la regiun da Mülhausen datti er ina gronda industria d'autos (Peugeot, Renault).

Artitgels legids il pli savens