Anc mai han tantas dunnas candidà per il Cussegl naziunal sco tar las elecziuns actualas. E tuttina è – e tgunsch resta – il parlament dominà dad umens. Pertge han dunnas pli grev en la politica? Èsi uschia? Nua èn ils obstachels? E co als superar? A la tschertga da resultats e recepts tras tut ils nivels da la vita politica.
Commembras e delegadas
Sch'ina dunna vul far carriera en la politica, lura è ella confruntada cun ina maioritad dad umens. Quai gia tar il nivel il pli bass da la participaziun politica: il commembradi ad ina partida. Tar las partidas grondas èsi radund 93'000 dunnas vers 138'000 umens. Las differenzas tranter las partidas èn però marcantas. Entant che PBD e PPS han duas giadas tants umens che dunnas, èsi tar PCD e PS radund 40% dunnas. La PLD n'ha betg respundì nossas dumondas. Datiers d'ina situaziun eguala è sulettamain la PES.
Sumegliont èsi sin il proxim nivel da las delegadas. Questas vegnan elegidas da commembras e commembers da las secziuns chantunalas. Las cifras exactas n'èn però betg avant maun, perquai las partidas na dumbran betg quantas dunnas ch'èn delegadas. Perquai avain analisà las fotos da radunanzas da delegadAs e martgà, quantas dunnas ch'èn preschentas. Il resultat: Era qua èni ina minoritad. Pli dretg che la partida stat, e damain dunnas ch'èn delegadas.
Tenor Alice Glauser, cusseligera naziunala (PPS, VD), ina situaziun problematica: «Questas structuras èn creadas dad umens per umens.» Ch'i dat tar sia atgna partida uschè paucas dunnas, ha tenor Glauser in'influenza sin la politica da la PPS: «Ils temas da las partidas da la dretga n'èn betg adina quels ch'interesseschan il pli fitg las dunnas.» I dettia temas che la partida na veglia betg laschar crudar, era sche las dunnas s'engaschian persuenter.
Uffizis politics
Sch'ina dunna candidescha per in uffizi politic, datti ulteriurs obstachels. Era sche las dunnas èn 53% da l'electorat, èni tuttina ina minoritad sin las glistas d'elecziun. Gia sin nivel d'elecziuns chantunalas candideschan en media duas giadas tants umens sco dunnas. Las ultimas 4 legislaturas è questa quota restada stabila. Fin quest onn. En plirs chantuns han candidà dapli dunnas che pli baud, ed èn era vegnidas elegidas. Quai surtut en ils chantuns Turitg, Tessin e Lucerna.
Martine Docourt (PS, NE) ha gughegià il pass en la politica, e gudagnà. Ella è vegnida elegida en il cussegl da la citad ed en il Cussegl grond da Neuchâtel, e candidescha ussa per il cussegl dals chantuns. Cun entrar en la politica haja ella constatà in «plafond da vaider, gist sco en la vita professiunala.» Commentaris sexistics e difficultads cun cumbinar famiglia, professiun e politica han influenzà sia carriera. Quests obstachels l'hajan però mo motivà supplementarmain, di Docourt. Per ella n'èsi però nagina surpraisa che «savens las dunnas sa retiran, sch'i dat in uffant.» Bleras cusseglieras naziunalas conferman la maternitad sco obstachel supplementar.
Quai pudess midar quest onn. En mintga cas sin nivel naziunal correspunda il dumber da dunnas tar las candidaturas a radund 40% – cumpareglià cun ils 30% dals ultims 28 onns.
Scuvri co la cumpart da las dunnas tar candidaturas è sa midada ils ultims 40 onns. Quai summaric, però era tenor partidas e chantuns.
Era en tschertas domenas da partidas resta la inegualitad remarcabla. En il Vallais, Son Gagl e Sviz n'è la marca da 40% per lunsch betg cuntanschida. Là propona la PPS anc adina mo 1 candidata pro 2 candidats. La PLD entant ha fatg il pli grond svilup pertutgant la cumpart da dunnas en questas elecziuns – quai da 31 sin 37%.
Candidatas, elegidas e plazs sin glistas
Dapi l'introducziun dal dretg d'elecziun per dunnas il 1971 candideschan dunnas per il parlament. Ditg n'èni però betg vegnidas elegidas. Il foss tranter la cumpart da las candidatas e la cumpart da las elegidas è grond – quai dapi 40 onns. Quest foss para però da vegnir pli pitschen. Tar las ultimas elecziuns (2015) era la cumpart da las dunnas elegidas mo pauc pli bass che la cumpart da las dunnas che candideschan.
Ed era qua datti differenzas tar las partidas. Il 2015 han gì success las candidatas – tar las partidas PPS, PES e PS quasi en medem grad sco ils umens. Tar la PLD però main. Tar ina cumpart da dunnas da 31% tar las candidaturas èn mo 21% da tut las persunas elegidas stadas dunnas.
E sche damain dunnas vegnan elegidas che quai ch'i candideschan (proporziunalmain), lura è quai in indizi per ina posiziun bassa sin las glistas. Il 2015 eran passa dus terzs dals megliers plazs sin las glistas umens tar las partidas dal center e da la sanestra. Tar la PPS eri quasi trais quarts.
Era qua poi midar tar questas elecziuns. Cun excepziun da la PBD èsi tut las partidas che mettan pli savens dunnas sin il meglier plaz da glista. E puspè èsi la PLD ch'ha fatg il grond svilup cumpareglià cun pli baud: Sin las glistas liberalas èn quasi tantas dunnas sco umens sin ils megliers plazs da las glistas.