Pli datiers ch'il termin da las elecziuns federalas vegn, e pli activas che las partidas sa stentan per vossa vusch: Festas, placats, videos e bler auter pli. Tut quai custa. Las investiziuns muntan a millis francs, per part a milliuns. Tgi che paja tut quai n'è betg adina cler, cunquai che nagina lescha pretenda transparenza finanziala da las partidas. Perquai han RTS ed SRF dumandà las partidas sezzas. Essend elecziuns chantunalas per il parlament federal èni sa drizzads a tut las 188 secziuns chantunalas da las partidas cun la supplica da svelar lur funtaunas e cassas. Bun 80% da las secziuns han respundì las dumondas. 14% han refusà da respunder e 2% han ignorà la dumonda. Quai è dapli che anc tar las ultimas elecziuns (2015).
Tge partida declera – tgenina zuppa ils budgets
Da constatar: Pli a sanester la partida, pli transparentas èn las secziuns chantunalas. Tut las secziuns da la Partida ecologica svizra (PES, ils Verds), la Partida socialdemocratica (PS), la Partida Verd-liberala (PVL) e la Partida evangelica (PEV) han svelà lur budgets da campagna. Nagina surpraisa; quai era gia avant 4 onns uschia.
La gronda midada è capitada tar la Partica cristiandemocratica (PCD) e la Partida Liberaldemocratica (PLD). Avant 4 onns avevan mo 9 secziuns da la PLD inditgà ils budgets – questa giada èsi il dubel. Anc adina na vulan bleras secziuns però betg inditgar, danunder ch'ils daners vegnan.
Betg midà ha la situaziun tar la Partida populara svizra (PPS). Anc adina refusan la mesadad da las 24 secziuns da la PPS dad inditgar il budget. «La finanziaziun dad in partida è chaussa privata», hai savens num.
17 milliuns da las secziuns chantunalas
Da la retschertga da RTS resulta la summa totala da 25 milliuns francs. Uschè bler sco anc mai. Questa cifra sa cumpona da:
- bun 17 milliuns francs ord las cassas da las secziuns chantunalas e
- radund 8 milliuns ord las cassas da las partidas naziunalas (mo la PPS ha refusà da d'inditgar ses budget).
Cunquai che questas cifras sa basan sin las indicaziuns da las partidas sezzas, na pon ins betg las verifitgar. Vegn latiers ch'i manca ina part dals daners effectivs. Relevant en quest connex dastgass esser l'intransparenza da la PPS, ch'è enconuschenta per sias campagnas grondas. Quai che manca era èn las summas che candidatas e candidats impundan sezZAs, ord la bursa privata.
Partidas inditgeschan 20% dapli ch'avant 4 onns
Il total è creschì per 20% cumpareglià cun il 2015. Lura avevan las partidas anc inditgà expensas da 21 milliuns francs. Questa creschientscha po però era fundar sin il fatg che dapli partidas han inditgà lur expensas (surtut en la Svizra tudestga). La gronda part da la creschientscha dals custs dastgass sa basar sin las secziuns ch'èn questa giada stadas transparentas.
Quant che vegn d'interpresas
Tge partida ch'ha il pli grond budget, n'è betg dad eruir definitivamain, perquai che betg tuts èn transparents. Plausibel fiss però la PLD. Lezza declera cun 7,5 milliuns francs il budget il pli grond, schegea che 5 secziuns n'èn betg transparentas. Lura suonda la PS (6,4 milliuns) e la PCD (4,3 milliuns, 5 secziuns intransparentas). Lunsch davos suonda la PES (1,9 milliuns), la PVL (1,6 milliuns) e la PBD (1 milliun, 3 secziuns intransparentas). Tar las PPS n'èn ils custs betg calculabels, cunquai che passa la mesadad da las secziuns èn intransparentas.
Tar las partidas transparentas èsi pussaivel d'eruir, quant ch'ellas budgetteschan pro sez, sch'i vulan salvar ils sezs actuals. Sin basa da la constellaziun actuala en il parlament prevesa la PS radund 119'000/sez, la PES 159'000/sez e la PVL 206'000/sez. Calculabel è era il budget da las partidas pro electurA domizilada en il chantun. Scuvra las differenzas en la grafica interactiva…
Èn ils daners il criteri central per gudagnar in sez? «Betg directamain», di il politolog Georg Lutz da l'universitad da Losanna, «però contribuescha il daner al success». Cun ils daners possian las partidas derasar lur messadi – candidatas e candidats possian vegnir pli enconuschents. Era perquai è tenor Lutz transparenza indispensabla per ina democrazia che funcziuna.
«En la politica svizra midan maun grondas summas da daners. Saja quai en campagnas u cun lobbying», di Georg Lutz. Il minimum saja quai che la publicitad sappia, danunder ch'ils daners vegnian.