Sch'ins guarda pli detaglià las cifras, lura ves'ins che 60% da las dunnas pensan che nus sajan anc lunsch davent da l'egualitad da dretg tranter um e dunna. Ma, tge munta insumma «lunsch davent»? E nua datti insumma in'inegualitad tranter um e dunna?
Cun smatgar sin las differentas categorias dal questiunari ves'ins interessantas differenzas. Differenzas tranter las vegliadetgnas, tranter scolars/students e tranter persunas activas en ina professiun. Mintga opziun mussa puspè in auter maletg da la situaziun, co ella vegn vesida. Per exempel mussa in studi che las differenzas da pajas creschan, pli auta che la funcziun da cader è. Students e scolars percepeschan dentant pli pauc las differenzas. Quai po però er giaschair vid la vegliadetgna da la glieud. Pertge pli veglia che la categoria tschernida è, e pli blers ch'èn da l'avis ch'i dat in'inegualitad.
Pajas èn la differenza numer in tar las dunnas
Las pli grondas discussiuns tar l'inegualitad èn vegnidas fatgas pertutgant la paja. Pertge gudogna ina dunna per la medema lavur pli pauc ch'in um? Cun sa fatschentar cun statisticas èsi vegnì or interessantas cifras. In studi da l'uffizi federal da statistica (BFS) dal 2012 mussa, che dunnas gudognan guardà sur l'entira economia 19,3% pli pauc ch'ils umens; pia bunamain in tschintgavel pli pauc.
Quai tuna tut in zic abstract. En cifras concretas è la paja mensila dals umens en media CHF 7'961, da las dunnas CHF 6'427 - pia exact CHF 1'534 pli pauc mintga mais.
Pertge è quai uschia? Bun dus terzs da questa inegualitad sa laschan declerar cun quai che las dunnas n'han betg la medema scolaziun e betg uschè in aut dumber d'onns da servetsch sco ils umens. Ellas sa decidan savens da star a chasa cun ils uffants e perdan uschia intgins onns. Savens lavuran dunnas era en occupaziuns ch'èn simplamain pajadas pli mal.
Bun, ma pertge perdan las dunnas tants onns sin ils umens? In motiv spezialmain en il Grischun è ch'i dat bler memia paucas canortas per uffants. Uschia sto in dals geniturs star a chasa ed il pli savens è quai la dunna. Cun pli bleras canortas en il chantun fiss pia in problem gia schlià.
L'ultim terz n'è betg declerà e n'è uschia er betg giustifitgà. Là giaschi vid las dunnas da sa dustar. Quai è dentant betg uschè simpel. Discurrer avertamain da pajas è anc adina in tabu tar blera glieud ed en bleras fatschentas. Uschia èsi fitg grev d'insumma vesair l'ingiustia, sch'ella è avant maun. E cura ch'ins sa ch'i dat ella, èsi grev da chattar las cifras exactas per propi pudair midar insatge sin ina basa fundada. L'uschenumnà «Lohnmobil» che fa la runda tras Svizra, ni la centrala da dunnas, porschan qua las infurmaziuns.
Paupers umens
Betg mo tar las dunnas datti inegualitads. Er ils umens pateschan mintgatant dad esser um. Esser um en in mund plain «emanzas» n'è er betg adina uschè simpel. L'emancipaziun ha prendì davent als umens lur identitad. Ussa vala quai per els da puspè chattar ina nova.
Els pateschan sur tut, perquai ch'els fissan er gugent pli savens a chasa tar la famiglia. Tenor in studi vulan 9 da 10 umens lavurar pli pauc per avair dapli temp per la vita privata. Actualmain lavuran mo 15% fin 20% dals umens parzialmain.
Er els pateschan dentant betg mo pervi da la lavur. La lescha prescriva numnadamain mo in di da congedi da bab per l'um. Quai è tut tenor anc grev da metter sut tetg. Sche la dunna è en l'ospital cun in pop pitschen ed in auter è forsa gia a chasa. Tge fa lura l'um cun quest uffant? Sch'el ha cletg, lura ha el il sustegn da la famiglia che stat en vischinanza. Tat e tatta pon forsa gidar. Sche betg, vegni cumplitgà.
Tar divorzis èn er ils umens quels che tiran savens la curta. Damai ch'els van il bler a lavurar, n'han els betg adina la pussaivladad da guardar dals uffants. Uschia restan els per il pli tar la mumma.
Co chattar giustia?
Egualitad e giustia èn mintgatant duas differentas chaussas. Ins na po betg far raiver in delfin sco ina schemia d'ina planta si, ed era betg far nudar ina schemia sco in delfin en la mar. Umens e dunnas han differentas qualitads ed abilitads, e quai è er bun uschia. Dentant è mintga persuna singula puspè autra. La clav è da restar avert per mintgin singul e per tut las qualitads da questas persunas. Quai na vala betg mo per la lavur mabain era per la vita dal mintgadi.
Avair chapientscha in per l'auter, esser transparent e sa gidar enstagl da metter crappa en via, quai èn las devisas.