helveCHia - In kilo duai restar in kilo

Il kilogram originar, quai è in cilinder da metal extrem dir, platin ed iridium, da la grondezza da circa 4 giadas 4 cm. Creà avant bunamain 130 onns e conservà sut trais viertgels da vaider en il tschaler dal Biro internaziunal per mesiras e paisas a Paris. E dapi lura furma quai artefact traglischant la basa per il sistem da mesirar paisas sin l'entir mund.

Dentant betg pli ditg. Il november duai il kilogram numnadamain vegnir definì da nov, betg pli en furma d'in object, mabain sco furmla matematica che sa basa sin constantas da la natira sco per exempel la spertadad da la glisch.

Kilo originar ha pers 50 µg

Ch'ins fetschia ussa quella midada saja da fitg grond’impurtanza, di Philippe Richard. El è il directur da l’Institut federal da metrologia METAS, pia da l’uffizi che definescha e controllescha per l'entira Svizra il temps, las distanzas ed era las paisas. Il problem dal kilogram en furma dal cilinder da metal saja numnadamain, ch'ins na sappia betg propi sche quel sa midia cun il temp. «Ins crai ch’el sa mida per circa 50 micrograms entaifer 100 onns. 50 micrograms, quai è extrem pauc. Mo quai po influenzar las normas da paisa sin l’entir mund ed era influenzar autras mesiras che sa basan sin il kilogram.»

Stadaira ultraprecisa

En ils labors dal METAS a Berna èn els perquai vida construir ina stadaira speziala che duai translatar la paisa dal kilogram originar en ina uschenumnada constanta da la natira. Quella stadaira funcziunescha cun in electromagnet e vegn numnada «stadaira da watt».

Links tar il tema

D'ina vart plazzeschan els ina copia dal kilogram originar, da l'autra vart mesiran els con blera electricitad che l’electromagnet dovra per tegnair en ballantscha l’entir sistem. Ensemen cun auters experiments pon ins la fin finala definir ina furmla matematica che cumpareglia la paisa cun la prestaziun electrica.

E quai fa la stadaira cun ina precisiun immensa, di Philippe Richard, betg senza luschezza. Quai saja sco da pudair mesirar ina tur da palpiri da 10 kilometers autezza sin in fegl exact. «Sche vus vulais dosar las substanzas activas en in medicament duvrais vus ina stadaira da fitg auta precisiun. Ed ins sto pudair esser segirs che quella stadaira mussa era sur lung temp il medem resultat. Perquai avain nus tschertgà ina metoda per liar il kilogram vid ina constanta da la fisica che na sa mida betg durant il temp, uschia ch’il kilogram resta adina medem en il futur.»

Nova definiziun davent dal matg 2019

Quest november, a chaschun dad ina conferenza internaziunala a Paris, duai la nova definiziun dal kilogram vegnir approvada, il matg da l'auter onn duai ella ir en vigur. Quai che na midi dentant nagut vi da las stadairas ellas butias u quella en il bogn, di Richard. In kilogram vegnia era suenter la nova definiziun ad esser in kilogram.

E tge schabegia cun il kilogram original en il tschaler a Paris? Quel vegnia era vinavant ad avair sia muntada – betg sco object da referenza, mabain sco object istoric, di Richard. «Ins vegn vinavant a conservar el sut las medemas cundiziuns en il medem lieu. Probabel mintga 10 enfin 20 onns vegn ins a cumparegliar el cun la nova definiziun dal kilogram. Per savair sch’el era constant u betg.» Mo quai saja lura plitost d'interess per la scienza e betg pli da muntada mundiala.

RR actualitad 12:00