Siglir tar il cuntegn

Header

cuntegn

Lunga tradiziun da sauma en GR Cun chaval e chargia sur culms e vals

Transportar rauba dad in lieu a l'auter cun in chaval era fin il 19avel tschientaner derasà en l'entir Grischun. Fin che las emprimas vias èn vegnidas construidas enturn l'onn 1820 era il far sauma ina occupaziun lucrativa.

La tradiziun da sauma n'è betg mo insatge tipic per la Svizra u per il Grischun. Era en ils pajais circumdants vegnivan chavals duvrads da transportar rauba sur ils pass e las muntognas. Fin il 19avel tschientaner han berniers tuttavia giugà ina rolla impurtanta en il Grischun – dentant betg en tuttas regiuns tuttina fitg.

audio
Bunura: Trec da sauma – l'istorgia dals berniers en il Grischun
ord Actualitad dals 16.07.2019.
laschar ir. Durada: 3 minutas 15 Secundas.

Via Sut e Via Sura – las duas axas principalas

Cura exact ch'ins ha entschet a transportar rauba (vin, saida ed uschia vinavant) cun in chaval en il Grischun n'è betg cler. En il 14avel/15avel tschientaner ha la tradiziun da sauma en il Grischun dentant survegnì ina pli auta valur. Da quai temp èn duas rutas sa cristallisadas sco rutas principalas:

  • Via Sut: Cuira – Tumleastga – Val Schons – Valragn – Pass dal Spleia/Pass dal San Bernardino
  • Via Sura: Cuira – Churwalden – Vaz – Surses – Pass dal Set

Sin quellas duas rutas era il transport reglà fitg – far sauma era là in martgà fitg protecziunistic. In bernier transportava per exempel la rauba da Cuira a Razen, lura surprendeva in bernier da Razen e transportava vinavant la rauba fin a Cazis ed uschia vinavant.

En Val Schons transportavan mo ils indigens la rauba. Sche insatgi da la Tumleastga vess transportà là la rauba, avessan ils da Schons tratg la chargia en il Rain.
Autur: Jürg Simonett istoricher pensiunà
audio
Bunura: Trec da sauma – Co eran ils berniers organisads?
ord Actualitad dals 16.07.2019.
laschar ir. Durada: 2 minutas 59 Secundas.

Professiun vs. lavur parziala

Ina excepziun tar quai sistem protecziunistic eran ils berniers d'express. Quels berniers possedevan mintgamai quatter, tschintg chavals e faschevan quai sco professiun. Els transportavan alura era ils products sur lungas distanzas, per exempel da Cuira fin a Clavenna en l'Italia – ina sort «intercity-sauma».

La gronda part dals berniers faschevan dentant quella lavur sper lur lavur principala sco purs ed avevan sulettamain in chaval en lur possess. Durant il di transportavan els alura la chargia dad in lieu a l'auter, turnavan dentant anc il medem di a chasa e faschevan la saira fain u mulschevan lur vatgas.

Fatgs davart la sauma

Avrir la box Serrar la box

Tge animals?

Sco animals da sauma duvravan ils berniers surtut chavals. Quels purtavan ina chargia da fin 125 kilograms. Bovs vegnivan mintgatant duvrads l'enviern per smatgar la naiv avant ch'ir sur ils pass cun ils chavals.

Tge «rauba»?

En emprima lingia gnivan artitgels da basa transportads ch'i na deva betg en tuttas regiuns. Uschia importava il Grischun per exempel vin e citrona dal sid u sal da l'ost.

Tge gudogn?

Ils berniers gudagnavan betg en natiralias, mabain propi daners. Enturn 1800 gudagnava in bernier a Spleia per exempel in flurin (munaida istorica), quai ch'era in fitg bun daner da di per in mastergnant.

RR actualitad 07:00

Artitgels legids il pli savens