-
Bild 1 von 3. Quels che faschevan sauma sper esser pur possedevan normalmain mo in chaval. Bildquelle: MAD, Reto Dürst.
-
Bild 2 von 3. Fin 125 kilos pudeva uschia in chaval transportar sin ses dies. Bildquelle: MAD, Reto Dürst.
-
Bild 3 von 3. Las vias eran pli baud anc betg uschia sco sin la fotografia. Ils berniers gievan cun lur chavals la pli curta via a la finamira sin mals trutgs furmads dad els sez. Bildquelle: MAD, Reto Dürst.
La tradiziun da sauma n'è betg mo insatge tipic per la Svizra u per il Grischun. Era en ils pajais circumdants vegnivan chavals duvrads da transportar rauba sur ils pass e las muntognas. Fin il 19avel tschientaner han berniers tuttavia giugà ina rolla impurtanta en il Grischun – dentant betg en tuttas regiuns tuttina fitg.
Via Sut e Via Sura – las duas axas principalas
Cura exact ch'ins ha entschet a transportar rauba (vin, saida ed uschia vinavant) cun in chaval en il Grischun n'è betg cler. En il 14avel/15avel tschientaner ha la tradiziun da sauma en il Grischun dentant survegnì ina pli auta valur. Da quai temp èn duas rutas sa cristallisadas sco rutas principalas:
- Via Sut: Cuira – Tumleastga – Val Schons – Valragn – Pass dal Spleia/Pass dal San Bernardino
- Via Sura: Cuira – Churwalden – Vaz – Surses – Pass dal Set
Sin quellas duas rutas era il transport reglà fitg – far sauma era là in martgà fitg protecziunistic. In bernier transportava per exempel la rauba da Cuira a Razen, lura surprendeva in bernier da Razen e transportava vinavant la rauba fin a Cazis ed uschia vinavant.
En Val Schons transportavan mo ils indigens la rauba. Sche insatgi da la Tumleastga vess transportà là la rauba, avessan ils da Schons tratg la chargia en il Rain.
Professiun vs. lavur parziala
Ina excepziun tar quai sistem protecziunistic eran ils berniers d'express. Quels berniers possedevan mintgamai quatter, tschintg chavals e faschevan quai sco professiun. Els transportavan alura era ils products sur lungas distanzas, per exempel da Cuira fin a Clavenna en l'Italia – ina sort «intercity-sauma».
La gronda part dals berniers faschevan dentant quella lavur sper lur lavur principala sco purs ed avevan sulettamain in chaval en lur possess. Durant il di transportavan els alura la chargia dad in lieu a l'auter, turnavan dentant anc il medem di a chasa e faschevan la saira fain u mulschevan lur vatgas.
RR actualitad 07:00