Era en il Grischun è il satellit da Starlink da la firma d'astronautica Space X stà da vesair. L'observatori astronomic «Mirasteilas» a Falera ha pudì fotografar e filmar il spectacul.
Il satellit da Starlink è in da numerus satellits che sgolan actualmain tras l'univers. Là datti entant sper satellits era bler rument spazial – rument ch'è dapi onns en l'univers e che crescha ad in crescher. Era il satellit observà la notg passada tutga ussa tar quest rument spazial.
Tge tutga tut tar il rument spazial?
Tar il rument spazial tutgan objects che na funcziunan betg pli ch'èn però anc adina en l'orbit terrester. L'Agenzia spaziala europeica ESA ha dumbrà l'onn 2022 radund 9'780 satellits en l'univers, var 2'700 da quels n'han però betg pli funcziunà. En pli hai en il medem temp dà radund 36'500 tocs da rument en l'orbit terrester ch'eran pli gronds che diesch centimeters. La ESA ha ultra da quai dumbrà in milliun objects d'in fin diesch centimeters e schizunt 130 milliuns objects ch'èn pli pitschens ch'in centimeter. In mantun da rument da radund 9'000 tonnas.
Co vegni tar tant rument en l'univers?
D'ina vart vegnan tar mintga partenza d'ina racheta sajetadas cun en l'univers parts innutilas, sco per exempel parts da la racheta che quella bitta giu uschespert ch'ella sa tschenta. Suenter sgolan las parts tras l'univers sco rument.
La gronda part dal rument deriva però da collisiuns. L'onn 2007 per exempel aveva la China sajettà intenziunadamain cun ina racheta sin in satellit d'aura. L'acziun ha funcziunà: Tant la racheta sco era il satellit èn sfratgads en milli tocs. Ultra da quai hai il 2009 dà ina collisiun immensa tranter in satellit american ed in russ. La collisiun n'era betg intenziunada. En tut hai entras quests dus incaps creà 17'000 tocs da rument spazial.
Pertge è quai problematic?
Rument spazial sgola cun bunamain 30'000 km/h tras l'univers. Quai è^bler pli svelt ch'ina balla d'ina buis. Ils tocs han pia ina immensa energia. Dapli rument che sgola tras l'univers, pli grond ch'il privel da collisiuns è. Gia pitschens tocs pon collidar cun in satellit, donnegiar u schizunt destruir quel ed uschia producir ulteriur rument. Quai chaschuna reacziuns da chadaina.
Objects ch'èn pli gronds che tschintg centimeters vegnan cuntinuadamain observads d'in sistem d'observaziun american. Uschia pon ils satellits guntgir. Tuttina quinta la ESA che mintga tschintgavla racheta na po betg ademplir sia missiun fin l'onn 2038 pervia dal rument spazial.
Tge vegn fatg cunter la polluziun en l'univers?
Tscherts satellits sa spostan avant ch'els sa stizzan en direcziun da l'uschenumnà «santeri da l'univers». Quai è in orbit terrester che na vegn betg pli duvrà da satellits intacts. Auters satellits prendan la via en direcziun terra. Cun entrar en l'atmosfera da quella sa stizzan els per gronda part. Mintg'onn sa tschentan però era bun 100 tonnas rument spazial sin la terra, la gronda part d'ellas en la mar.
Procurar per urden en l'univers duai ClearSpace-1. Il satellit ch'è vegnì construì d'ina interpresa svizra e d'ina tudestga po tschiffar cun ses quatter bratschs tocs da rument. En l'orbit terrester vegn el alura a sa stizzar ensemen cun il rument. Dà l'incumenbensa per la missiun ha la ESA. Quella finanziescha era per gronda part la missiun. Cura ch'i duai esser uschè lunsch n'è anc betg dal tuttafatg cler. In termin numnà era l'onn 2025, la missiun è però vegnida spustada.