En l’entira istorgia musicala entaupan ins adina puspè dunnas impurtantas. Davent da la cumponista Hildegard von Bingen dal 11avel tschientaner, la pianista e cumponista Clara Schumann (1819-1896) tar las grondas vuschs dals onns 60 e 70 sco per exempel Aretha Franklin, Ella Fitzgerald ubain Cher. Fin tar ils gronds stars dal temp actual cun Adele, Miley Cyrus, Billie Eilish u era Taylor Swift che rumpa in record suenter l’auter.
Tuttas han sin ina moda u l’autra influenzà lur temp. Hildegard von Bingen ha nizzegià sia vita sco mungia per viver ora sia creativitad e rumper cun tradiziuns ch’eran da quel temp fitg enragischadas en la societad.
La «Queen of Soul» Aretha Franklin ha influenzà fermamain ses temp ed ha cun ses grond hit «Respect» creà in imni inuffizial per il moviment per ils dretgs da burgais d’afroamericans e pli tard era per il moviment feministic. La chantadura da Michigan ha cun sia energia influenzà bleras iconas musicalas dals decennis suandants.
Chantaduras d’ozendi sco per exempel Miley Cyrus, Billie Eilish e Taylor Swift stattan per empowerment, d’acceptar e charezzar sasez e per mussar tge ch’è tut pussaivel. Quai tema n’è dentant betg be actual tar ils gronds stars internaziunals, mabain era tar acts naziunals e regiunals. Uschia prenda per exempel era la giuvna chantadura Joya Marleen da Son Gagl si quai en sia nova single «Fire». Cun quai raquinta ella per ina da ses agen svilup e vul per l’autra era far curaschi a talents giuvens da ristgar insatge e da betg ponderar memia bler.
La visibilitad e promoziun
Gist en il Grischun ed en Rumantschia datti per il mument remartgabel blers projects da dunnas. Saja quai en la musica da pop, hip hop u folk. I dat differents talents giuvens e tranter auter cun «Helvetiarockt» era projects per sustegnair e promover quellas. Cun quai crescha er il dumber d’artistas e cun ellas la visibilitad, ils exempels per las proximas generaziuns.
Quella diversitad creschenta è adina puspè in grond tema per exempel da festivals e lur Line Ups. Uschia ha l’Open Air Lumnezia per exempel ina quota da bun 40% dunnas respectiv d’acts cun dunnas sco persunas principalas. En cumparegliaziun cun auters onns e divers auter festivals en Svizra è quai ina buna proporziun. Mintga dunna dapli sin tribunas grondas è in exempel dapli per talents giuvens.
Ma er ozendi èn las dunnas anc sutrepreschentadas – betg be sin las tribunas dals festivals mabain era sco auturas, cumponistas ed edituras. Quai demussan era cifras actualas da la Societad svizra per ils dretgs dals auturs d’ovras musicalas (SUISA). Tenor l’uniun sajan en Svizra da 35’469 persunas annunziadas be 6'229 dunnas – pia 18%. En il Grischun èn 746 annunziads e da quels 90 dunnas – pia era qua be 12%. Tuttina possian ins constatar in trend vers ensi. Oravant tut en il Grischun datti per il mument bleras giuvnas musicistas cun grondas ambiziuns.
Trais generaziuns d’artistas en discurs
Ina da quellas giuvnas ambiziunadas è l’artista engiadinaisa Cinzia Regensburger ch'ha avant curt mess en pe la terza ediziun dal musical a Scuol. Tenor ella dovri bler curaschi da metter tut sin la carta musica ed ins stoppia propi viver sia passiun. I saja dentant era avant maun bler sustegn e grond agid per las dunnas che fan musica rumantscha. Quai porschia era bleras pussibilitads.
La scena da musica sa sviluppa vinavat ed a mai para ch'adina dapli dunnas fan musica sco professiun.
Quel sustegn vegn tranter auter era da musicistas, sco per exempel Ursina Giger. Dapi insaquants onns è la musicista da Mustér s’etablida en la scena musicala rumantscha. Sper projects en differentas furmaziuns ha ella era gia pudì dar in band-workshop da l’uniun «Helvetiarockt» – in’uniun ch’è dapi il 2009 activa en l’entira Svizra. Là ha ella pudì dar tips e motivar las participantas giuvnas dad ir lur via.
Sche quest crap cumenza ina giada a rullar, lura datti er adina puspè novas giuvnas che vesan tge che auters fan – ed uschia crescha la motivaziun ed il curaschi.
Cun ils Furbaz è Marie Louise Werth stada 1989 al Concours Eurovision de la Chanson – sco emprima e fin uss suletta gruppa rumantscha. Era pli tard han ils Furbaz ed era Marie Louise Werth sco artista da solo pudì festivar success, era sur ils cunfins Grischuns ora. La musicista passiunada ha observà in svilup legraivel e positiv da las dunnas ch’èn activas en la scena da musica Grischuna. Tenor ella sajan las sfidas d'ozendi oravant tut en la schelta immensa ch'il Streaming ed ils chanals da social media portan cun sai.
Segir avra quest svilup a tuts e per tut las portas. Da l’autra vart: Tgi che na po qua betg tegnair cun, va a perder e cun quai era ses potenzial e sia creativitad.
I dat anc blera lavur per las dunnas en la scena da musica – i dat dentant era bleras musicistas, artistas ed exempels che promovan e che dattan tut per lur passiun e plaschair.
