La substanza arsen è atgnamain in tissi fitg ferm. Chattar pon ins arsen però er en l’aua da baiver en Svizra. Numnadamain en regiuns alpinas. Uschia er en il Grischun. E dapi 5 onns è quai in problem. Il semi-metal vegn avant natiralmain en la crappa ed a la riva sco er auters minerals tras contact en l’aua. Perquai ch’arsen vala però sco ina substanza cancerogena, na duessi betg dar concentraziuns massa autas en mangiativas. Fin l’onn 2014 valeva ina concentraziun maximala da 50 micro grams arsen per liter. Quai vul dir ch’ins quintava che sch’ina persuna bavess ina entira vita aua cun tant arsen, n’avess ella betg da temair d'avair problems da sanadad.
Nova concentraziun maximala per arsen
Però a maun d’ina valitaziun dals ristgs nova tras la WHO, è vegnida curregida quella concentraziun maximala da 50 giu sin 10 micro grams per liter. Per consequenza han ussa pliras regiuns, numnadamain il Puschlav, l‘Engiadin’Ota e la Surselva, problems cun memia bler arsen en l’aua da baiver. Entaifer ils ultims 5 onns avess ins gì temp da chattar soluziuns. Ma era sche questa perioda da transiziun è ida a fin il 1. da schaner 2019, n’ han anc betg tut las vischnancas sut controlla l’arsen en l’aua da baiver.
Er en la Val Poschiavo han ins chattà pliras funtaunas cun concentraziuns d'Arsen memia autas. Fertant ch'ins ha schlià il problem en tut las fracziuns da la Val Poschiavo gia avant in onn, è la situaziun sin ils radund 35 mises pertutgads pli cumplexa. Sco Marco Passini, manader da l'Ufficio tecnico, di, sajan ils possessurs vegnids infurmads. La fin finala saja però en la responsabladad dals possessurs d'agir. Il cas saja er delicat perquai che blers passentian be paucas emnas l'onn sin en chamona.
Nus essan vegnids a la conclusiun, ch'il pli simpel e pratitgabel èsi, sch'i vegn consumà e cuschinà durant quel temp cun aua minerala ord la buttiglia.
Tut tenor situaziun geologica ed economica è la soluziun la pli simpla, quella da betg duvrar pli aua d’ina funtauna che cuntegna memia bler arsen. Sche quai n’è betg pussibel perquai ch’ins avess lura memia pauc’aua, datti la pussibilità da maschadar l’aua per schlunganar ella fin che la concentraziun d’arsen croda sut 10 micro grams per liter. Pli chara è la tschertga da funtaunas novas. E sche tut questas mesiras na portan betg il resultat giavischà, lura resta be l’opziun d’installar in filter d’arsen.
Pertutgà è per exempel er il vitg da Samedan. Las valurs mesiradas en l'aua varieschian e sajan be pauc sur il maximum da 10 micrograms per liter, di Claudio Prevost, il chanzlist da Samedan. Per survegnir sut controlla la concentraziun d'Arsen hajan ins tuttina decidì da construir per 2,6 milliuns francs in indriz da filtrar l'aua. Tenor plan duess quel anc vegnir mess en funcziun en il decurs da quest onn. Delicat resta però lura anc la dismessa da l'arsen. Quella sto succeder sin ina deponia speziala.
L'aua è l'origin da tut
L’aua è da chattar quasi dapertut – era en las istorgias da «Cuntrasts». Tge far, sche l’aua è malnetta? Nus mussain, pertge ch’i dat adina puspè fecalias en l’aua da baiver en il Grischun. Pervi da l’aua netta e minerala vegnivan pli baud ils giasts en il Scuol Palace a Nairs a far la cura. Suenter in temp da crisa è l’hotel vegnì reavert questa stad. Ma tgi èn quests investurs-milliardaris? E per finir: Cura avais vus spons larmas la davosa giada?
TR Cuntrasts 17:25
