L'Europa è en ina transfurmaziun. Tut sa mida, i dat novas constellaziuns, grondas malsegirtads, dentant forsa era schanzas e sfidas? Co vesan quai Rumantschas e Rumantschs che vivan en questa part da l'Europa?
- Co èn ellas insumma sa tschentadas en l'Europa da l'Ost?
- Co è la vita en lur pajais?
- Co resentan ellas la situaziun politica actuala?
Prisca Bigliel è da viadi e nizzegia la stad per ir ora – ir sur il cunfin per vesair, sentir, dumandar, mussar en il lieu sez co ch'i va actualmain cun Rumantschas e Rumantschs en quest temp da midadas.
1. fermada: a Vienna tar Seraina Caduff
La Lumneziana viva dapi passa 25 onns a Vienna. L'amur e la scolaziun sco terapeuta d'art han manà la dunna da 49 onns en l'Austria. Cun ses partenari e ses figl viva ella da manaivel da Schönbrunn.
Impressiuns da Vienna
-
Bild 1 von 13. In dals cafés preferids da Seraina Caduff, il «Café Dommayer» . Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 13. Sin ina spassegiada cun il microfon tras ils curtins da Schönbrunn. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 13. Dus pass davent da ses dachasa è Schönbrunn. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 13. Lieu da sentupada per Rumantschs e Rumantschas a Vienna? Bildquelle: RTR.
-
Bild 5 von 13. A la tschertga da RTR a Vienna ;-). Bildquelle: RTR.
-
Bild 6 von 13. Grond ed in dals bajetgs marcants da Vienna – il dom da Son Steffan. Bildquelle: RTR.
-
Bild 7 von 13. Actualmain è il Sursilvan Bruno Cathomas da vesair en il «Burgtheater». Bildquelle: RTR.
-
Bild 8 von 13. «Kalrskirche» la damaun anc senza turists e turistas. Bildquelle: RTR.
-
Bild 9 von 13. «Hofburg» – pompus sco tut a Vienna. Bildquelle: RTR.
-
Bild 10 von 13. Scuvrir Vienna en in «Fiaker». Bildquelle: RTR.
-
Bild 11 von 13. «Mozart 2.0». Bildquelle: RTR.
-
Bild 12 von 13. Umor da Vienna ;-). Bildquelle: RTR.
-
Bild 13 von 13. Politica vegn scrit grond en il vair senn dal pled. Bildquelle: RTR.
Per mai èsi daventà normal da viver en questa citad cun questas culissas pompusas.
Actualmain saja la situaziun puspè stabila, i vegnia discurrì bler dad immigraziun, era sche las cifras mussian in'autra realitad. Quai ch'ins sentia il pli fitg saja la chareschia. Tut saja vegnì pli char, di Seraina Caduff.
2. fermada: a Belgrad tar Ivar Trippolini
Quatter onns ha il Samedrin vivì cun sia famiglia en la chapitala da la Serbia. Uss hai num returnar en Svizra, nua che sia dunna vegn puspè a lavurar per la Confederaziun tar la DEZA – la Direcziun per svilup e collavuraziun – da Berna anora ed el sez è avert nua ch'il viadi professiunal maina el. Il politolog ch'ha bajegià si ils ultims onns ina firma da marketing pudess schizunt s'imaginar da returnar a dar scola primara.
A Belgrad avain emprendì da sautar.
Impressiuns da Belgrad
-
Bild 1 von 10. Sin ina tura e sin in sitg tras Belgrad durant la notg. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 10. Streetart en las giassas da Belgrad. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 10. Dapertut èn da vesair fatschas da persunalitads da sport, cultura e politica. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 10. Dat quai «capuns serbs»? Bildquelle: RTR.
-
Bild 5 von 10. Clima continental cun temperaturas da bunamain 40 grads. Bildquelle: RTR.
-
Bild 6 von 10. A Belgrad vegn cumprà pli gugent sin martgà che en stizun. Bildquelle: RTR.
-
Bild 7 von 10. La vita capita ora sin via, savens cun far musica e saut. Bildquelle: RTR.
-
Bild 8 von 10. Dom dal S. Sava – ina da las grondas baselgias ortodoxas dal mund. Bildquelle: RTR.
-
Bild 9 von 10. Il Danubi è lieu da recreaziun e divertiment. Bildquelle: RTR.
-
Bild 10 von 10. A la chatscha dal tatgader da RTR – has chattà? Bildquelle: RTR.
In grond problem da la Serbia saja l'emigraziun, di l'um da 47 onns. Blers giuvens e bleras giuvnas bandunian lur patria ord mancanza da perspectivas.
Il Cosovo è per ils Serbs sco il Rütli per la Svizra, qua vegnan els strusch a far concessiuns.
Quai che pertutgia la relaziun tranter la Serbia e l'Uniun europeica dettia parallelas cun la Svizra, manegia il politolog: profitar gea, far part plitost betg.
3. fermada: a Böhönye (Ungaria) tar Irène e Tumaisch Desax
Avant tschintg onns han els bandunà Mustér e laschà enavos lur chasa, lur dus figls e famiglia, fragliuns e collegas ed èn sa chasads en il vest da l'Ungaria, datiers dal lai da Balaton. La decisiun d'emigrar gist en quest pajas hajan els prendì suenter ina visita tar in cumpatriot da Mustér ch'els han visità sin in da lur numerus viadis cun il camper.
Qua en Ungaria avain in sentiment dad immens gronda libertad.
Lur gronda chasa ch'els han chattà a Böhönye han els renovà per part en atgna reschia ed er il grond curtin han els zic a zic transfurmà e midà tenor lur ideas. Adina na saja betg tut ì tenor giavisch, en tals muments haja ina spassegiada cun il chaun Chicca gidà, di Tumaisch che numna lur chaun era «poppa». In chaun en questa fasa da la vita n'era dal reminent betg planisà, dentant per spendrar ella da la mort, sajan els sa decidids da prender ella e na stettian nagina secunda mal da questa decisiun.
Impressiuns da Böhönye
-
Bild 1 von 11. «Schöner arbeiten» ;-). Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 11. Sut la pergola en curtin tar in bun vin. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 11. A Böhönye vegn il trenin da glatsch davant isch-chasa. Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 11. Chicca – il chaun ch'els han spendrà da la mort. Bildquelle: RTR.
-
Bild 5 von 11. In fidaivel consument da RTR er en l'exteriur. Bildquelle: RTR.
-
Bild 6 von 11. Il curtin è daventà ina bella oasa. Bildquelle: RTR.
-
Bild 7 von 11. Esser e giudair è la devisa. Bildquelle: RTR.
-
Bild 8 von 11. Il regal da cumià per passa 20 onns lavur sco responsabel dal RAV a Glion. Bildquelle: RTR.
-
Bild 9 von 11. Quai è stà ina lavur intensiva. Bildquelle: RTR.
-
Bild 10 von 11. Vischins servetschaivels da tschella vart da la saiv. Bildquelle: RTR.
-
Bild 11 von 11. Cun il camper da viadi – ea anc oz adina puspè. Bildquelle: RTR.
Els sajan la gronda part dal temp qua en lur chasa, hajan fitg buns contacts cun ils vischins, sur politica na vegnia dentant betg discutà grond. Tumaisch ed Irène na resentian naginas restricziuns dal stadi, anzi sco emigrants vegnian ins sustegnì fitg bain. Che Victor Orbàn polarisescha adina dapli – er entaifer il pajas – quai audian e vesian ins era qua.
I dat adina dapli resistenza encunter Victor Orbàn.
La decisiun d'emigrar en l'Ungaria saja stada l'endretga, dian l'anteriur manader dal RAV, dal Center regiunal d'intermediaziun da lavur a Glion, e l'anteriura responsabla per ils secretariats da medis a l'ospital regiunal a Glion. Els speran da restar sauns ed uschia anc ditg pudair giudair lur pitschen paradis ch'els han creà.
La chasa avant e suenter
-
Bild 1 von 8. La chasa avant ... Bildquelle: mad.
-
Bild 2 von 8. ... ed oz. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 8. La cuschina avant ... Bildquelle: mad.
-
Bild 4 von 8. ... ed oz. Bildquelle: RTR.
-
Bild 5 von 8. La chasa avant ... Bildquelle: mad.
-
Bild 6 von 8. ... ed oz. Bildquelle: RTR.
-
Bild 7 von 8. Il curtin avant ... Bildquelle: mad.
-
Bild 8 von 8. ... ed il curtin cun vista oz. Bildquelle: RTR.
4. fermada: a Červená (Tschechia) tar Sandro Maissen
Dapi tschintg onns vivan il Sursilvan e sia dunna Eliane en in pitschen vitg en il sidvest da la Tschechia, datiers dal cunfin cun la Bavaria. Qua en quest lieu aveva la famiglia dad Eliane – ch'è creschida si en Svizra, ha dentant ragischs tschecas – in bain puril cun bisons ed abitaziuns da vacanzas.
Nus avain stuì emprender bler ed ils dis èn lungs, ma bels.
Dapi ch'il giuven pèr ha surpiglià il bain saja bler sa midà. Il bainstar dals animals stat al scolast ed a la fisioterapeuta fitg a cor. Il dumber d'animals crescha ad in crescher. Sper ils 19 bisons vivan era trais chavals, dus chauns, dus giats ed in portg sin il bain puril ch'ils dus emigrants han numnà «Caldis», il pled celtic per guaud,
Impressiuns dal bain puril «Caldis»
-
Bild 1 von 10. foto da gruppa cun ils dus chauns Maja e Maro. Bildquelle: RTR.
-
Bild 2 von 10. ir regularmain a spass cun ils trais chavals sa chapescha da sasez. Bildquelle: RTR.
-
Bild 3 von 10. era iun bun team – Sandro e Maro . Bildquelle: RTR.
-
Bild 4 von 10. Quatter abitaziuns da vacanzas tutgan era tar il bain puril. Bildquelle: RTR.
-
Bild 5 von 10. adina lavur da far, sco qua far pals per ina saiv. Bildquelle: RTR.
-
Bild 6 von 10. 19 bisons tutgan tar lur bain puril. Bildquelle: RTR.
-
Bild 7 von 10. temp per in cupid tranter la lavur sin il funs e la lavur cun ils hosps. Bildquelle: RTR.
-
Bild 8 von 10. il tractor – ina da las grondas investiziuns . Bildquelle: RTR.
-
Bild 9 von 10. era el han els dus spindrà, ed uss vala be pli Il «motto» .... Bildquelle: RTR.
-
Bild 10 von 10. il «Paddock» ha Sandro construì ensemen cun in ami. Bildquelle: RTR.
Le mentalitad tscheca saja sco tar blers auters pajas slavs. La glieud saja l'emprim plitost da quai reservada, enconuschian ins lura in l'auter saja la glieud dentant savens fitg cordiala e survetschaivla. Emprender la lingua saja stà pli difficil che quai ch'els avevan pensà, ma ussa giaja quai detg bain.
Ils Tschecs e las Tschecas èn parmalads sch'ins metta els en l'Europa da l'Ost, els vesan sasez sco pajais da l'Europa Centrala.»
Da principi mondia bain cun la Tschechia, schegie che la chareschia saja era qua in fitg grond tema. Blers mondian perquai a lavurar sur il cunfin en la Germania nua che las pajas sajan in toc pli autas. Els sezs vesan lur futur en la Tschechia, il bain puril haja grond potenzial, saja quai cun la tratga dals bisons u cun la purschida turistica da lur «Caldis».