Precis 200 onns èsi nà che dus chatschaders da chamutschs sursilvans – Placi Curschellas ed Augustin Biscuolm – han ascendì il pli aut piz da la Surselva. Sco emprims umans han els cuntanschì il prim da settember 1824 il piz Russein, il punct il pli aut dal piz Tödi, sin 3'612 meters sur mar.
Quel piz ha il reverenda evangelic ed alpinist Fadri Ratti da Favugn era gia muntà. Ed – sco ils dus alpinists Curschellas e Biscuolm – è era Fadri Ratti in pionier en chaussas alpinissem: El ha numnadamain cuntanschì sco emprim uman tut ils 460 pizs en il Grischun ch'èn sur 3’000 meters auts. Ils 17 d’avrigl ha el terminà quel project cun cuntanscher la tschima dal Torrone Orientale en Bregaglia.
Igl èn schon curridas intginas larmas dal plaschair e dal surlevtg. Ma principalmain è quai stà in mument da gronda engraziaivladad.
L’idea da quel project saja naschida, madirada e realisada entaifer ils ultims 20 onns. Tut n'è dentant betg adina ì tenor plan. Pli ch'ina giada ha Ratti stuì turnar pervia da relaziuns disfavuraivlas. Ina giada saja el arrivà sin in piz ed haja gì il sentiment da gia esser stà là. Ed effectivamain haja el constatà ch’el aveva gia ascendì ina giada la medema muntogna da tschella vart – e n'aveva simplamain betg s'inscrit.
Tuttina tge tura ch'jau hai fatg. Cun ir ad aut hai jau adina pudì guardar co ch'ils gronds problems dal mintgadi daventan pli e pli pitschens. Quel sentiment emprov jau era da transmetter en mias pregias.
Fadri Ratti ha manà ina glista davart sias ascensiuns dals pizs, ma cifras sco meters d'autezza u distanzas fatgas na sajan mai stadas fitg impurtantas. Anzi, el haja dà paisa ad ina planisaziun prudenta da las rutas ed a l'experientscha en la natira.
Co che Fadri Ratti senta la proximitad tar il tschiel e tar Dieu sin il piz d’ina muntogna, co ch’el prenda quella era en baselgia e tge che motivescha el d'ir en ils auts raquinta el en Vita e cretta.
Jau stoss ir ora en la natira. Sch'jau sun in pèr dis a chasa, dumonda schizunt mia dunna, sch'jau na veglia betg puspè ir en muntogna.