Il recept, co far in plat spaghettis è in algoritmus. In avis cler, structurà en pass logics dad A sur B e C – e tut tenor menu anc cun bler dapli pass – fin ch’ins arriva tar il resultat giavischà. En il cas da noss exempel culinaric tar il plat spaghettis pront per mangiar.
Per chattar ora dapli dals algoritmus ha la Marella guardà a tschintg persunalitads, che s’occupan cun algoritmus, sur la spatla.
Gian Reto a Porta – expert da fintec e business angel
Als algoritmus na inscuntra Gian Reto a Porta da Scuol ozendi betg pli uschè savens en sia lavur. Oriundamain ha el studegià informatica ed economia.
Suenter ha el mess in pè ina firma cun in model d’analisa per datas finanzialas ina firma. Entant è la firma vendida e Gian Reto a Porta è oz cussegliader e «business angel» – vul dir, el investescha en start-ups.
Gian Reto a Porta è profi en la rait. Per sa preservar dad algoritems betg giavischads na stoi esser tenor el betg da leger las cundiziuns da contract generalas, las uschenumnadas AGB:
Tenor mai na ston ins betg leger las AGBs per chapir ils sistems algoritmics. Ozendi vegn discutà gist sin quellas plattafurmas pli grondas, Youtube per exempel ed in forums. Là san ins sa far spertamain in bun maletg per savair co che quai funcziuna.
Curdin Derungs – expert per machine learning
Curdin Derungs è expert per machine learning a l’EMPA, l’institut federal da controlla da material e da perscrutaziun a Dübendorf.
Ensemen cun auters perscrutaders prenda el sut la Marella quanta energia che chasas, fabricats e quartiers entirs dovran.
En sia lavur sa mussa spert, che l’idea simpla da vulair spargnar energia pertutga a nus umans en ils spazis pli sensibels – numnadamain en las atgnas quatter paraids. Ils umans na vulan betg partir las datas da quai ch’els fan en lur atgnas quatter paraids cun ils scienziads.
Ina situaziun paradoxa: Dad in vart dattan ils umans liber tut lur datas a servetschs en la rait, da l’autra vart na vulan els betg tradir, quanta aua chauda ch’els dovran, quinta Curdin Derungs.
Ina tenuta dentant, ch’el observa er tar sasez:
Jau sun probablamain in fitg bun exempel per la situaziun paradoxa per la situaziun en la quala che nus vivain es noss mintgadi. Malgrà che jau sai exactamain, tge ch’ins savess chattar ora da mai per construir da tuttas sorts models d’affar londeror sun jau relativamain malprecaut.
Bernard Bearth – responsabel speech to text tar RTR
In algoritmus è in’iseglia. Bain l’iseglia la pli pussanta dal mund, ma tuttina in’iseglia. El sa gudagnar milliardas per ils gigants da tecnologia sco Google, Facebook e cumpagnia. Ma el translatescha er lingua discurrida en text scrit – per exempel nov er per no redacturas e redacturs da RTR.
Bernard Bearth è tar RTR il responsabel per il project «pled tar text». Il project è vegnì realisà cun ina firma vallesana.
Grazia a quel san ins uss chargiar audios en rumantsch grischun, vallader e sursilvan en in sistem e survegn suenter pac mument in text scrit londeror.
Dimena algoritmus empernaivels. Il cussegl da Bernard Bearth pertutgant ils algoritmus main empernaivels è uschè cler sco simpel:
Per sa preservar da quels algoritmus malempernaivels èsi impurtant, chi’ns na dat betg liber las atgnas datas massa naivamain.
Mascha Kurpicz-Briki – professura d’informatica
Schanzas è ristgs da sistems algoritmics sun il paun da mintgadi da la professuressa Mascha Kurpicz-Briki. Ella perscrutescha e docescha a la Scol’auta spezialisada bernaisa a Bienna.
Sia devisa: L’intelligenza artifiziala na duai betg substituir l’uman, ma servir ad augmentar l’intelligenza umana ed uschia sustegnair l’uman – l’algoritmus dimena sco iseglia e betg sco sistem autonom.
En il mund algoritmisà d’ozendi pledescha er ella cleramain per in spiert critic. L’etica digitala na duai betg be vegnir decisa da firmas e las politica, ma er da la societad sezza. Mintga singula e singul e dumandà da sa sviluppar ord l’ignoranza digitala.
Mes algoritmus persunal per ir enturn cun la tecnologia moderna è da s’infurmar e da ma far in maletg, tge datas che vegnan dumandadas da mai e tgenin niz che jau hai e lura valitar ristgs e schanzas.
Jon Pult – cusseglier naziunal (PS/GR)
Ils algoritmus pli pussants èn activs per ils pli pussants en la rait – vul dir per ils interess economics da quels.
Ils gigants tecnologics sco per exempel Google, Facebook e Youtube san bain porscher servetschs pratics. Ma lur intent principal è cler: Far raps.
Quest svilup observa er il cusseglier naziunal Jon Pult (PS/GR) attentivamain. Tras la pussanza da quests gronds ed ils algoritmus, ch’els dovran per far lur affars, vesa el in privel per la societad democratica.
Ils algoritmus promovessan ina vista unilaterala e perquai polarisanta sin il mund.
En schaner passà ha Jon Pult inoltrà ina moziun, che vul ch’il Cussegl federal s’occupa da la dumonda da reclama politica en la rait e da las consequenzas da quel tip da reclama.
Pertutgant il recept cunter algoritmus betg bainvulents è il tip da Jon Pult betg be dad esser critic, ma er da simplifitgar la tschertga d’infurmaziuns:
En sasez datti mo ina soluziun e quai è quella da restar critic, dad avair ina conscienza critica ed er betg emblidar insatge: prender infurmaziuns er da funtaunas, che èn pli simplas da definir. Quai vul dir per exempel cudeschs u discurs cun umans, che èn cumpetents.
